Lava, graniet, zandsteen, diamant, ijzer, keukenzout; zomaar wat voorbeelden van gesteenten en mineralen die in en op de aardkorst voorkomen. Wat zijn verschillen tussen mineralen, stenen en gesteente? En hoe houd je ze uit elkaar?
Een mineraal is een harde stof met een herkenbare chemische samenstelling en structuur. Die stoffen hebben regelmatige vormen, zoals bijvoorbeeld in kristallen. In water kunnen ze oplossen tot heel kleine elementen (deeltjes), die noemen we ook mineralen. Je krijgt ze binnen als je mineraalwater drinkt. Bijvoorbeeld het mineraal keukenzout (haliet) valt in water uit elkaar in de elementen natrium en chloor.
Stenen zijn opgebouwd uit één of meerdere soorten mineralen. Ze kunnen klein zijn, zoals zandkorrels of keukenzout, maar ook heel groot, bijvoorbeeld het reuzenbergkristal dat te zien is in Naturalis. Er zijn meer dan 5000 verschillende soorten mineralen bekend en er worden nog steeds nieuwe ontdekt. Er zijn giftige, ijzerhoudende, doorzichtige en nog veel meer.
Gesteente bestaat meestal uit een mengsel van verschillende mineralen of verschillende kleinere stenen. Gesteente kan hard zijn en afbreken, bijvoorbeeld van rotsen, maar ook zacht en vloeibaar zijn zoals lava.
Mineralen ontstaan als opgeloste deeltjes neerslaan. Kleine zoutkristallen plakken bijvoorbeeld op je huid na het zwemmen in zee. Het zout was eerst opgelost, maar werd afgezet op je huid. Ook levende wezens maken mineralen. Zijn planten en dieren eenmaal dood dan kunnen hun resten langzaam verstenen tot fossielen.
Stenen worden bovengronds meegenomen door wind, water en ijs. Denk maar aan grind, zand en klei. Dat worden sedimenten genoemd. Soms komen nieuwe lagen sediment over elkaar te liggen. Dan blijven ze bewaard in de bodem en uiteindelijk verstenen ze tot afzettingsgesteente als zand-, klei- of kalksteen (sedimentgesteente). Gesteente groeit ook druppeltje voor druppeltje, bijvoorbeeld in een grot. Of het is gedurende miljoenen jaren omgevormd tot ander gesteente (metamorf gesteente). Vulkanisch gesteente zoals graniet of basalt ontstaat door verhitting onder de aardkorst, waarna het naar buiten komt en weer afkoelt (stollingsgesteente).
Stenen zijn stukken natuurlijk materiaal met een verhaal. We kunnen onderzoeken hoe oud ze zijn en waar ze vandaan komen. Meegebracht door rivieren of gletsjers, vanuit de diepe aarde omhoog gestuwd en uitgespuugd door vulkanen of neergestort vanuit de ruimte, je kunt het allemaal ontdekken aan een steen. Leo Kriegsman, onderzoeker bij Naturalis, zegt erover: “Er zijn verschillende manieren waarop je stenen kunt bekijken. Je kunt al veel zien aan het uiterlijk, bijvoorbeeld welke kleur het heeft, of er gaatjes in zitten, glinsteringen of streepjes. In het laboratorium bekijken onderzoekers met speciale microscopen de mineralen in het gesteente. Ook onderzoeken ze met chemische meetmethoden hoe stenen zijn opgebouwd en hoe ze zijn ontstaan. Elke steen is een soort geschiedenisboek”
Mensen gebruiken gesteenten en mineralen vanwege hun eigenschappen. We graven ze op omdat ze mooi zijn (amethist en andere edelstenen); omdat ze handig zijn als grondstof om mee te bouwen of in apparaten. Mineralen zijn nodig als voedingsstof en bouwstof voor het lichaam. En ze smaken lekker, bijvoorbeeld op patat. We maken mineralen ook precies na in de fabriek. Zulke nepdiamanten zijn mooi en toch goedkoop, maar belangrijker, ze hebben dezelfde eigenschappen als echte diamanten. En dat is handig om mee te zagen, slijpen en boren in de industrie. Je kunt stenen en mineralen ook verzamelen en ordenen, zoals Naturalis dat bijvoorbeeld doet.
