Geoden: keileuke lavabubbels

Lucas Knitel, 25 februari 2019

Geoden zijn eigenlijk maar rare dingen. De meeste zijn gewoon ronde steenballen, die vaak opvallend licht aanvoelen. Maar als een geode een flinke tik met een hamer krijgt – BAM! – zul je zien dat er iets heel moois in zit. Geoden zijn holle stenen gevuld met kristallen. Hoe ontstaan deze holle stenen en hoe komen die kristallen daar dan in?

Onderdeel van:

Lava met prik

Holle stenen ontwikkelen zich op verschillende manieren, maar de meeste geoden ontstaan in lava, gesmolten steen. Eigenlijk beginnen die geoden als bubbels in de lava, net zoals er bubbels in bijvoorbeeld zeepsop, chocolademousse en bellenblaas zitten. Heb je wel eens een fles frisdrank geopend? Dan zie je dat er ineens een heleboel bubbels omhoog komen. Die belletjes ontstaan omdat er veel gas zit in de frisdrank. Het gas kan er niet uit zolang de fles dicht is. Maar als je de fles openmaakt, ontsnapt het gas, in de vorm van al die bubbeltjes. Zolang lava onder de aardkorst zit, heet het magma. Magma werkt eigenlijk hetzelfde als frisdrank in een gesloten fles: er zit een heleboel gas in opgelost, dat er niet uit kan. Als magma door bijvoorbeeld een vulkaanuitbarsting naar buiten komt, gebeurt hetzelfde als met de geopende colafles: het gas ontsnapt en stijgt op. Het gas vormt dan gasbellen die opstijgen in de gesmolten steen.

iStock - GettyImages - BooostedAWD | Licentie: RF Getty Images
Om te weten te komen wat er in een geode zit, moet je hem ‘kraken’, bijvoorbeeld met een hamer. BAM!

Hollebolle lava

Er gebeurt met lava ook nog iets dat met de frisdrank niet gebeurt. Het buitenste laagje van de gesmolten steen koelt af en wordt hard. De bubbels botsen op hun weg naar boven tegen die harde lavakorst op en zitten dan gevangen. Door kleine gaatjes ontsnapt het gas; bij vulkaanuitbarstingen komen daarom altijd vreselijk veel giftige, stinkende gassen vrij. De lava koelt daarna af, en verandert uiteindelijk in vulkanische gesteente. Maar met een beetje geluk blijven de bubbels heel. Zo ontstaat er een hele laag holten, die later in geoden kunnen veranderen. We noemen zo’n laag vol met geoden een geodenbed.

Afkoelende lava. De grijze lava heeft al een korst, de oranjegele lava is nog heet en vloeibaar.
E+ GettyImages - mlharing | Licentie: RF Getty Images

Mineraalwater

Die holten in lava zijn nog geen echte geoden. Daarvoor moeten er eerst nog kristallen in groeien. Dat kan dankzij water. Door superkleine gaatjes in de steenkorst, die je vaak alleen met een microscoop ziet, kan water door de steenholten heen stromen. Meestal is dit grondwater, dat in de buurt van lava flink heet is geworden. Dit hete water vult de holtes helemaal op. In het water zijn allerlei mineralen en andere stofjes opgelost, net zoals bijvoorbeeld een suikerklontje oplost in een warm kopje thee. Koelt je kopje thee af, dan verandert de opgeloste suiker weer in harde korreltjes. Met het hete water in geoden gebeurt hetzelfde. Als het langzaam afkoelt, plakken de mineralen aan de binnenwand van de holte en begint de geode te groeien. Als dat heel lang zo doorgaat en de mineralen de tijd en ruimte krijgen om te groeien, ontstaan er prachtige kristallen.

Een hele grote geode met amethist
GettyImages - Obradovic | Licentie: RF Getty Images

Telkens een verrassing

Het ene mineraal is het andere niet en daarom verschillen geoden sterk. Alle mineralen hebben hun eigen kristalvormen en -kleuren. In gesteenten met veel kalk hebben geoden vaak witte calcietkristallen, terwijl paarse amethistkristallen vooral voorkomen in steen met veel silicium en ijzer, zoals in basalt, een vulkanisch gesteente. Maar er zijn ook geoden met goudkleurige pyrietblokjes, of zelfs geoden met een mengsel van verschillende mineralen. Het openhakken van een geode – BAM! – is daarom elke keer weer een spannende verrassing!

Een geode met amethistkristallen en pyriet (links) en met rookkwarts (rechts)
iStock- GettyImages - Tatiana Dyuvbanova / Dafinchi | Licentie: RF Getty Images

Wat de mooiste steen die jij ooit gezien hebt? Hoe zag die eruit?