iStock - GettyImages - 1BSG | Licentie: RF Getty Images
Een bananenplant met vruchten
iStock - GettyImages - olga_prava | Licentie: RF Getty Images
Stambomen
Een stamboom is een schema in de vorm van een boom. Hierin is te zien hoeveel dieren of andere levensvormen op elkaar lijken. Dieren die dichter bij elkaar in de stamboom staan zijn meer verwant met elkaar. Onderzoekers hebben afspraken gemaakt over welke eigenschappen van dieren ze precies vergelijken. Vroeger vergeleken ze vooral skeletten en organen van dieren. Tegenwoordig bestaan er nieuwe technieken om ook DNA en eiwitten te vergelijken. Onderzoekers kijken weinig naar het uiterlijk van dieren bij het maken van een stamboom. Het uiterlijk is misleidend, omdat ook niet-verwante dieren in dezelfde leefomgeving soms op elkaar gaan lijken. Denk aan een dolfijn (zoogdier), een pinguïn (vogel) en een haai (vis).
Een pinguïn lijkt qua uiterlijk wel een beetje op een vis, maar het is een vogel met longen, veren en een snavel.
Andrew Skujins | Licentie: CC BY-SA 3.0
Nieuwe inzichten
Hieronder zie je twee stambomen van zoogdieren. De linker stamboom is vroeger gemaakt door de skeletten en organen van zoogdiergroepen te vergelijken. De rechter is later gemaakt door DNA en eiwitten in hun lichamen met elkaar te vergelijken. Als je de twee stambomen vergelijkt, zie je dat de buideldieren (kangoeroes) nog steeds op dezelfde plek staan. Ook de eierleggende zoogdieren (vogelbekdieren) zijn daar gebleven. Maar de walvissen zijn van plek veranderd. “Walvissen zijn nu bij de evenhoevigen geplaatst,” zegt onderzoeker Erik van Nieukerken van Naturalis. “Hun DNA lijkt opvallend veel op dat van herten, varkens, kamelen en nijlpaarden. Met nijlpaarden zijn walvissen het meest verwant. Je zou kunnen zeggen dat walvissen een soort nijlpaarden zijn zonder poten, maar met vinnen.”
Stambomen van ordes van zoogdieren: (a) een boom door skeletten en organen te vergelijken (morfologisch onderzoek) (b) een boom door DNA en eiwitten te vergelijken (moleculair onderzoek).
Naturalis Biodiversity Center adapted from Springer, M. Trends in Ecology & Evolution, Volume 19, Issue 8, 1, 2004. | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Mensen zijn primaten
Mensen horen bij de aapachtigen, oftewel de primaten. In de rechter stamboom staan primaten dicht bij knaagdieren. Kort gezegd: mensen lijken van binnen meer op hamsters en muizen, dan op bijvoorbeeld katten of honden. Ook onze familieband met konijnen is hecht. In de linker stamboom is te zien dat vleermuizen qua bouw ook op apen en mensen lijken. Maar in de moderne stamboom zijn de vleermuizen dichter naar de walvissen verhuisd. Nou moe.
De voorouder van alle primaten zag er ongeveer uit als deze toepaja. Hij lijkt wel een beetje op een eekhoorn (knaagdier).
Petra Sonius | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
En bananen?
Wat hebben we nou gemeen met bananen? Daar is een andere stamboom voor nodig. Eentje waarin zowel planten als dieren zijn opgenomen. Hieronder staat een stamboom van Nederlandse planten, dieren, schimmels en eencelligen. De dieren staan helemaal onderaan. Je ziet dat ze dichtbij de schimmels staan. Nee hè, schimmels? Jawel, je lijkt meer op een schimmel dan op een banaan! De schimmel op je brood is je verre oom. Maar er is een ook een lijn tussen de landplanten en de dieren. Mensen zijn dus ook verwant met landplanten, waaronder bananenplanten.
Stamboom van het leven in Nederland.
Naturalis Biodiversity Center | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Eén grote familie
Uit onderzoek blijkt dat 50 procent van ons DNA hetzelfde is als dat van bananenplanten. Dat is de helft van onze erfelijke eigenschappen. Is het onze kromme rug? Of onze gelige huid? Nee, zeker niet. Het zijn de stofjes in onze cellen die ervoor zorgen dat we leven. De eiwitten die ons energie geven en die ons lichaam aansturen. Veel van die eiwitten zijn in alle levende wezens hetzelfde. Daarom weten onderzoekers dat alles wat leeft één grote familie is. Heb jij al kennisgemaakt met al je familieleden?
Heb jij al kennisgemaakt met al je familieleden?
E+ GettyImages - Laoshi | Licentie: RF Getty Images