Wij mensen hebben aan elke voet vijf tenen. Van mensen met twee tenen zouden we vreemd opkijken. Bij struisvogels is dit echter normaal. Struisvogels hebben altijd twee tenen per voet. Kippen hebben er vier en paarden één. Wat bepaalt eigenlijk het aantal tenen bij dieren?
Zoogdieren hebben vaak vijf tenen en vijf vingers. Ze stammen af van de eerste gewervelde dieren die aan land gingen. Deze alleroudste amfibieën leken op grote salamanders. Ze hadden vijf tot acht tenen per voet. Al snel werden dit er minder. Hoe kwam dat? Frietson Galis, onderzoeker bij Naturalis, vertelt: “Er is niet zoveel over bekend, maar ik kan me voorstellen dat acht tenen niet heel praktisch is om te lopen. Ik denk dat een dier met vijf tenen makkelijker en sneller loopt.” De reptielen, zoogdieren en vogels die hieruit ontstonden hadden altijd vijf of minder tenen. High five!
Tenen zijn aangepast op wat dieren ermee doen. Zowel in vorm als in aantal. Een slingerende aap heeft vijf lange kromme tenen om takken vast te grijpen. Een zwemmende en gravende beverrat heeft gespreide tenen met scherpe nagels en zwemvliezen. Dieren lopen, zwemmen, graven, kruipen, balanceren, klimmen, vangen, springen, krabben, hangen en vechten met hun tenen.
Een mooi voorbeeld van hoe tenen zijn aangepast op wat dieren ermee doen is het paard. Oerpaarden hadden vier tenen aan hun voorpoten en drie aan hun achterpoten. Ze leefden zo’n 50 miljoen jaar geleden in bossen met zachte ondergrond. De tenen gaven veel grip, belangrijk voor een goede wendbaarheid. Toen het droger werd op aarde maakten veel bossen plaats voor grasvlakten met harde ondergrond. Paarden gingen meer op hun tenen lopen. Dat verlengde hun benen. Met lange, slanke benen rent een dier sneller. De zijtenen van paarden werden steeds kleiner, terwijl de middelste teen groter werd. Het paard van nu loopt alleen op zijn middelste tenen en middelvingers. De hoeven zijn vergrote nagels.
Mensen stammen af van oer-apen. Deze apen gebruikten hun tenen en vingers om takken te grijpen of zich vast te klemmen aan de moeder. Nog steeds hebben wij vijf tenen. Ze zijn wel veel rechter en korter geworden. Bij andere dieren lijken de tenen ook op die van hun voorouders. Vogels stammen af van dinosauriers. Nog steeds lijkt een voetafdruk van een vogel op die van een dinosaurus.
Bestaan er dieren met meer dan vijf tenen aan een voet? Frietson: “Het is in de evolutie makkelijker om tenen te verliezen, dan om ze erbij te krijgen. Heel af en toe wordt er een dier of mens met zes tenen of vingers geboren. Dat heet polydactylie. Vaak gaat zo’n afwijking gepaard met een heleboel andere afwijkingen, bijvoorbeeld hartproblemen. Niet gunstig dus. Panda’s en mollen hebben trouwens wel zes vingers. Hun zesde vinger is eigenlijk een vergroot botje uit de hand, dat werkt als duim. Hun voeten tellen ‘gewoon’ vijf tenen.”
