Je denkt er waarschijnlijk niet over na wanneer je een hap van je broodje neemt, maar: kaken zijn één van de belangrijkste uitvindingen ooit. Met kaken kun je voedsel vastgrijpen en in kleine stukjes scheuren. Zo kun je stukken voedsel opeten die groter zijn dan je mond. Hoe en wanneer ontstonden de eerste kaken?
Stel je voor dat je geen kaken zou hebben. Je zou al je eten als een stofzuiger naar binnen moeten zuigen. Dat is precies wat vissen deden voordat ze kaken hadden. Deze kaakloze vissen heten ostracodermen. Ze gebruikten eerst hun mond zoals een stofzuiger.
Maar tijdens het Siluur, 443 tot 419 miljoen jaar geleden, veranderden langzaam hun kieuwbogen. Kieuwbogen zijn harde delen die de kieuwen ondersteunen. De voorste kieuwbogen begonnen wat verder naar voren te steken. Dat was handig, want zo kon een vis zijn mond beter open houden. Water stroomde dan gemakkelijker door de kieuwen heen. Zo kon de vis beter ademhalen.
De kieuwbogen gingen meer en meer naar voren steken. De bovenste kieuwboog werd de bovenkaak, de onderste kieuwboog de onderkaak. Nu bleek er ineens een ander handigheidje aan die kaken te zitten: vissen met kaken konden veel beter voedsel grijpen. Ze werden daardoor erg succesvol.
De vissen ontwikkelden zich vlug. Al snel ontstonden de placodermen: vissen met sterke kaken. De kop van deze vissen was bedekt met benige platen, als een pantser. Eén van de grootste was Dunkleosteus, koning van de zee. Hij kon wel zes meter lang worden. Zijn reusachtige kaken konden bijten met een kracht van bijna vijfduizend kilogram. Dat is vier keer zo krachtig als de beet van T. rex!
Hoe ontstonden de kaken van mensen? Onderzoeker Martin Rücklin zegt erover: "Dat blijft een discussie. Mensen hebben veel botten in het gezicht en gehemelte. Heel handig om je tong uit te steken, te lachen of mee te praten. Eerder dachten we dat die botten weinig leken op de beenplaten in de kaken van placodermen. Met nieuwe technieken hebben we naar opnieuw naar fossiele vissen gekeken. Nu denken we dat er een gemeenschappelijke voorouder was die zowel beenplaten in de kaak had en gezichts- en gehemeltebeenderen. Onze visachtige voorouders hadden dus al het gereedschap om met elkaar in gesprek te gaan".
Uit de vissen met kaken ontstonden dus uiteindelijk alle gewervelden met kaken. Wij dus ook. Maar de vissen zonder kaken stierven niet helemaal uit. Vandaag de dag bestaan er nog steeds een paar. Ze stofzuigen over de zeebodem. Net zoals ze al miljoenen jaren lang doen. Blijkbaar heeft dat stofzuigen ook zijn voordelen.
