Zie jij wel eens gele plekjes op de bast van bomen? Of witte vlokjes op straatstenen? Grote kans dat je dan kijkt naar een korstmos. Korstmossen groeien overal om ons heen en zijn heel belangrijk voor de natuur. Wat zijn korstmossen en wat kunnen we van ze leren?
De naam ‘korstmos’ is misschien verwarrend, want in tegenstelling tot mossen zijn korstmossen geen planten. Het zijn namelijk schimmels waar algen, blauwalgen of beiden inzitten. Samen vormen ze een sterk team. De algen maken suiker aan, die de schimmel gebruikt voor energie. In ruil daarvoor geeft de schimmel de algen water en voedingsstoffen. Daarnaast beschermt de schimmel de algen. Ze zijn daarmee zó met elkaar verbonden, dat ze één organisme vormen: het korstmos.
Die samenwerking blijkt erg effectief, want er zijn duizenden soorten korstmossen. Meestal groeien ze in kringvorm, maar daarnaast zijn ze heel divers. Je hebt ze in allerlei kleuren; van wit en geel tot blauw en paars. Sommige korstmossen zien eruit als een verzameling gelobde blaadjes (bladvormig). Er zijn ook korstmossen die plat tegen een oppervlak aan groeien als een soort korst (korstvormig). Ten slotte zijn er korstmossen die vertakt zijn als een soort kleine struikjes (struikvormig). Hieronder een paar voorbeelden:
Korstmossen leven overal, van de tegels in je straat tot in hete woestijnen of koude poolgebieden. Om in een barre omgeving te overleven, hebben ze een paar trucjes. Bij droogte kunnen korstmossen bijvoorbeeld helemaal stoppen met hun stofwisseling. Ze ademen dan niet meer en verbruiken geen energie. Als er daarna water is komen de korstmossen als het ware weer tot leven. Dat werkt zó goed, dat korstmossen zelfs na een experiment in de ruimte weer gingen groeien!
Omdat korstmossen zo weerbaar zijn, zijn het ook belangrijke pioniers. Dat zijn soorten die als eerste in een leeg landschap leven. Ze groeien bijvoorbeeld op kale rotsen. Met zure stofjes breken ze langzaam die rotsen af om er voedingsstoffen uit te halen. Wanneer de oudere delen van het korstmos vergaan, kunnen daar ook planten en andere schimmels groeien. Dat maakt korstmossen belangrijk voor het ontstaan van nieuwe landschappen.
Hoewel veel korstmossen in extreme omstandigheden groeien, zijn niet alle soorten even goed aangepast aan het leven in de stad. Sommige soorten zijn namelijk kwetsbaarder voor luchtvervuiling dan andere. Zo groeit groot dooiermos in gebieden met veel zware metalen en stikstofverbindingen beter dan andere soorten korstmossen, zoals eikenmos. Als je ergens korstmossen vindt die goed groeien in vervuilde gebieden, dan is de lucht daar waarschijnlijk ook vies. Hierdoor kunnen wetenschappers - zonder dure meetapparatuur - aan korstmossen zien waar de lucht vervuild is.
De Naturalis-onderzoekers Jorinde Nuytinck en Michael Stech willen meer weten over de natuur in de stad, ook over korstmossen. “We kunnen al met korstmossen meten waar de lucht te vies is, maar we gaan ook onderzoeken met welke soorten je kunt meten waar het te warm is in de stad.” Zo helpen korstmossen wetenschappers om de omgeving beter te begrijpen.
Korstmossen zijn dus heel nuttig voor de natuur. En je kunt ze overal om je heen ontdekken. Kijk de volgende keer dat je buiten bent ook eens of je ze kunt vinden!
