Petra Sonius | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
Een bergkristal ruwe steen.
Waar kun je het voor gebruiken?
Kwarts heeft handige eigenschappen'' vertelt mineraloog Hanco Zwaan van Naturalis ''Het is helder en laat licht goed door. Kijk eens door het raam. Het lijkt alsof er niets tussen jou en buiten zit. Ruitenglas is gemaakt van verschillende stoffen, waaronder kwarts.'' Je mobieltje kan ook niet zonder het mineraal. De processorchip is van kwarts gemaakt. En wat dacht je van een kwartshorloge? Kwarts als kristal heeft een bijzondere eigenschap: het is piëzo-elektrisch. Als je een kwartskristal onder elektrische spanning zet, gaat het trillen. Het doet dat superregelmatig. Een kwartshorloge geeft daarom zeer nauwkeurig de tijd aan. Kwarts is ook slijtvaster dan veel andere mineralen. Kras maar eens met een zandkorrel over glas of staal en kijk wat er gebeurt. Logisch dat er over krasbestendige brillenglazen een dun laagje kwarts zit.
Wat is het eigenlijk?
''Net als andere mineralen, is kwarts een verbinding van verschillende stoffen'', zegt Hanco. ''Kwarts is een combinatie van zuurstof en silicium. Die twee stoffen komen heel veel voor op aarde en daarom is er ook zo veel kwarts.'' Maar liefst 12% van wat er op en in de aardkorst te vinden is bestaat uit kwarts.
Hoe ontstaat het?
Kwartsmineralen zijn aanvankelijk opgelost in heet onderaards water. Dat hete water stroomt omhoog door spleten in de aardkorst. Daar koelt het af. Tijdens het afkoelen 'bevriezen' de mineralen in een vast patroon, het kristalrooster. Hanco: ''Zo wordt een zeshoekig babykristal geboren. En ook al leeft het niet, het groeit groter zolang het gevoed wordt door stoffen die met het water worden aangevoerd.''
Hanco Zwaan bij amethistkristallen
Naturalis Biodiversity Center | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Welke kleuren heeft het?
Kwarts kan verschillende kleuren hebben. Zoals het prachtig paarse amethist in lavabubbels, waar een klein beetje ijzer doorheen zit. Maar meestal is kwarts wit of doorschijnend, zoals bij bergkristal.
Is kwarts ook in Nederland te vinden?
''Wat dacht je van het strand?'' vraagt Hanco ''Je loopt daar over een grote vlakte van kwartskorreltjes.'' Ook op de Veluwe en in het oosten en zuiden vind je zand. Dit is tijdens de ijstijd door harde wind over grote delen van Nederland geblazen'' Het zuiverste kwartszand is te vinden in groeve Beaujean bij Heerlen. Dit 'zilverzand' wordt gebruikt voor superzuiver glas, maar ook als bodemlaagje in parkietenkooitjes.
Bergkristal uit Limburg
Naturalis Biodiversity Center | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
Heeft Nederland ook bergkristal?
Hanco: ''Vette bergkristallen zijn te vinden rond de Lochemse berg. Ze heten 'Lochemse diamanten', zo helder zijn ze. Millimetergrote kristalletjes vind je soms in spleetjes in rivierstenen. En in Naturalis hebben we een stuk bergkristal dat zo uit Zwitserland lijkt te komen, maar het is toch echt in Limburg gevonden toen we daar nog mijnen hadden.'' Het is een dwergkristal als je het vergelijkt met de knoeperd uit Arkansas (Verenigde Staten). Hij is te zien in de mineralenmijn in zaal Aarde in Naturalis. Dit kristal bestaat uit honderden kleine en grote kristallen en weegt 1.750 kilo. Het is een van de mooiste bergkristalgroepen ter wereld. De kristallen zijn ook erg zuiver, bijna van edelsteenkwaliteit. Het reuzenkristal draait rond en schittert je tegemoet. Je raakt er niet op uitgekeken. Hanco: ''kwarts is echt te gek!''
Bergkristal Naturalis foto Taco van der Eb
Bergkristal Naturalis foto Taco van der Eb | Licentie: CC BY-NC-ND 4.0