Op geo-expeditie rond je huis

In deze aflevering van Klokhuis kom je vanalles te weten over gesteente.

Thuisonderzoek

In jouw tuin zijn vast wel een paar stenen te vinden. Hoe onderzoek je die? Geologen hakken vaak met een hamer een stukje van een rots af. Ze zijn benieuwd welke mineralen te zien zijn op de verse binnenkant. Mineraloog Hanco Zwaan van Naturalis: ''Daaraan herken ik het type steen. Maar hakken in huis is geen goed idee. Hebben jullie een rotstuin? Kijk dan goed of er stukjes van de stenen zijn afgebroken. Op die plekken moet je kijken, want daar zie je de mineralen het beste. Zie je gaatjes? Dat is vulkanisch gesteente. Zie je iets glinsteren? Dan heb je te maken met graniet of zandsteen. Maak de stenen nat, dan zijn de mineralen beter zichtbaar.''

Gaatjes: vulkanisch gesteente (links) en glinsters: graniet (rechts).

Steven Lek CC BY-SA4.0 - James St. John CC BY2.0 | Licentie: CC BY-SA 4.0

Onderzoek je huis

In huizen vind je vaak blauwsteen, bijvoorbeeld als aanrecht, drempel of vensterbank. Het is een hard gesteente uit België. 300 miljoen jaar geleden ontstond dit gesteente op de bodem van een tropische zee. Daarom zitten er fossielen in van zeelelies en koralen. Op plekken waar de steen glad is of gepolijst zijn de fossielen nog beter zichtbaar. Vaak zijn hun lijven doorgeslepen. Mooie kans om te zien hoe hun lichaam is opgebouwd. Wil je de zee van 300 miljoen jaar geleden ruiken? Kras eens met een schroevendraaier op de steen. Ruik je rotte-eieren? Dat is zwavel uit de vergane lichamen van die oerdieren.

Blauwsteen wordt ook wel hardsteen genoemd. Een hardstenen vensterbank (links) en koraal in hardsteen (rechts).

Hoe verklaar je dat je het patroon van een steen of fossiel beter ziet als die nat is?

Baksteen

Zonder baksteen konden ze je huis niet eens bouwen! Maar het is gewoon gebakken klei. Rivieren vervoerden de kleideeltjes uit ver weg gelegen berggebieden naar hier. In rustige uiterwaarden zonken ze naar beneden en vormden dikke kleilagen. Nog steeds staan er langs de Rijn, Maas en IJssel steenbakkerijen. Van heel dichtbij zijn de kleikorreltjes in de baksteen bijna zichtbaar. Bijna, want ze zijn met elkaar versmolten. Logisch, als je weet dat de klei is verhit tot 1000 graden of meer. De rode kleur komt door ijzermineralen. Hoe roder, hoe meer ijzer de klei bevat.

Grindpad

''De tofste plek voor geologie is het grindpad'' zegt Hanco. ''Kiezels zijn gewoon stukjes gebergte. Ze zijn afgerond en afgesleten tijdens de lange reis van de bergen naar Nederland. Onderweg stroomde de rivier door verschillende gesteentelagen en nam van overal vandaan stukjes mee. Elke laag heeft een andere ouderdom. Daarom komen de kiezels op je grindpad van verschillende plekken in Europa. Ze beslaan bijna alle perioden uit de aardgeschiedenis. Witte kiezels bestaan uit kwarts, sommige zijn wel twee miljard jaar oud. Houd eens een paar verschillende tegen het licht. Welke schijnt het meest door? Op elk grindpad vind je ook zwarte vuurstenen. Daar kunnen fossielen in zitten, zoals een mooie zee-egel.

Jaspis, een halfedelsteen.

Public Domain | Licentie: CC0

Edelsteen

Tussen het grind zitten soms ook opvallende rode stenen. Dat is een halfedelsteen: jaspis. De Romeinen waren er al gek op, ze maakten er sieraden van. Jaspis is eigenlijk gewoon kwarts. Het is zo rood door het ijzer dat erin zit. Jaspis komt van een speciaal plekje in de Eifel: het Lahn-Dill gebied. Hanco: ''Jaspis is de mooiste zwerfsteen die je in Nederland kunt vinden. En dat zomaar op je eigen grindpad!''