Spinnenseks

Welmoet Damsma, 23 mei 2019

Het begint met de zaadlozing. Vreemd om een paring mee te beginnen, maar zo werkt 't bij spinnen.

Het zaad moet naar het vrouwtje

Om jongen te krijgen moet zaad (sperma) van het mannetje bij de eitjes van het vrouwtje komen. De eitjes worden dan bevrucht en kleine spinnetjes geboren. Mannetjesspinnen hebben geen penis, maar alleen een opening in de buik waar zaad uitkomt. Het mannetje heeft dus een extra stap nodig om het sperma bij het vrouwtje te krijgen. Hij gebruikt daarvoor twee extra “pootjes” aan de voorkant van zijn kop: zijn tasters of pedipalpen.

Public Domain | Licentie: CC0
De tasters (pedipalpen) van het mannetje van de lynxspin.

Zaadmatje

Het mannetje heeft een opening in zijn buik waar het zaad uitkomt. Om te voorkomen dat het zaad zomaar op de grond valt, maakt hij een webje onder zijn buik, een soort zaadmatje. Hij zuigt dan het zaad uit het webje op met zijn twee tasters. Hij heeft hiervoor een soort naaldjes aan zijn tasters zitten en daarachter een plek om het zaad op te slaan, de bulbus. Nog voor een vrouwtje in de buurt is, heeft hij vaak al een zaaddruppel klaar. De zaaddruppel wordt dan meegedragen in de tasters.

Zaad inbrengen

Als het mannetje een vrouwtje opmerkt, kijkt hij of ze klaar is om te paren. Vaak moet hij haar eerst nog versieren of stiekem benaderen. Als dat gelukt is, brengt hij zijn taster in bij het vrouwtje en laat de zaaddruppel achter. Het vrouwtje heeft hiervoor twee openingen op haar buik. Het inbrengen is nog best moeilijk, want het mannetje heeft geen gevoel in zijn pedipalp en het moet heel precies. Onderzoekers vergeleken het met iets lastigs doen met alleen een lange ingewikkelde vingernagel, in het donker. 

Youtube Nat Geo Wild | Licentie: Alle rechten voorbehouden

Een mannetje Mexicaanse blonde vogelspin staat te wachten met zijn spermapakketje totdat het vrouwtje uit haar hol kruipt. Na 1 minuut en 35 seconden kan hij haar heel voorzichtig proberen te bevruchten.

Het vrouwtje slaat het zaad op

Het vrouwtje kan het zaadpakketje een poos opslaan, totdat ze haar eitjes wil bevruchten. De onbevruchte eitjes komen uit een aparte opening. Een speciale buis stuurt het zaad langs de eitjes. Het mannetje maakt soms een spinsel over de buikopening van het vrouwtje om het sperma zo lang mogelijk te laten zitten. In sommige gevallen breekt het mannetje zelfs de pedipalp helemaal af om zijn sperma voor eeuwig in het vrouwtje te houden. Het vrouwtje laat het mannetje in veel gevallen maar één opening vullen en houdt de andere opening open voor een tweede mannetje.

Steve Clark | Licentie: CC BY-NC
Een vrouwtje met een afgebroken pedipalp van het mannetje

Waarom zou het vrouwtje een spermapakketje weer uit willen werpen?

Hoe is het zo gekomen?

Ooit, lang geleden, waren er nog geen spinnen op aarde. Hun voorouder deed nog niet aan bevruchting in het lichaam van het vrouwtje (inwendige bevruchting). De bevruchting kan ook buiten het lichaam van het vrouwtje - uitwendig. Vissenvrouwtjes leggen bijvoorbeeld eitjes in het water. De mannetjes sproeien hun zaad erover heen en hup! Bevruchting. Het is toch wel handig om sperma zo direct mogelijk bij de eitjes te brengen. Vandaar dat in de evolutie vaker de inwendige bevruchting is uitgevonden. Bij zoogdieren werkt dit met een penis en bij spinnen met de spermadruppel en pedipalpen. Vogels wrijven hun openingen (cloaca) tegen elkaar aan.