Baas in eigen buik

Nilda Tatipata, 3 november 2021

Het ultieme resultaat van seks is dat zaadcellen (sperma) van het mannetje bij de eitjes van het vrouwtje terechtkomen. Een makkelijk principe, zou je denken. Het mannetje loost zijn sperma in het geslachtsorgaan van het vrouwtje en voilà, de eitjes zijn bevrucht! Toch is het niet altijd zo simpel. Bij sommige diersoorten keurt het vrouwtje het sperma voordat ze haar eitjes laat bevruchten.

Onderdeel van:

Vier tekeningen van verschillende inwendige vrouwelijke geslachtsorganen
Tekening door Jaap Vermeulen I Darwins Peepshow I Menno Schilthuizen | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Vrouwtjes van vele diersoorten verbergen hun eicellen achter een gangenstelsel van buizen en ventielen. (A, een haarvleugelkever; B, een fruitvliegje; C, een hangmatspin; D, hetzelfde als C, opengewerkt.)

Spermaspeurtocht

Het mannetje deponeert het sperma meestal ergens aan het begin van de baarmoeder, maar dan begint de race past echt. Elke spermacel wil als eerste aankomen bij een eicel. Want wie het eerst de finish bereikt is de winnaar en kan de eicel binnendringen. Maar de route van het sperma naar het eitje is bij elke diersoort anders. Dat komt omdat de inwendige geslachtsorganen van vrouwtjes enorm verschillen van vorm (zie afbeelding hiernaast). Vele diersoorten verbergen hun eitjes in een doolhof van buisjes, pompjes, bochten en deurtjes. Deze zet het vrouwtje handig in om de weg van het sperma te beïnvloeden. Zo geeft ze bijvoorbeeld het sperma van aantrekkelijke mannetjes een voorsprong door deurtjes open te zetten.

Spermatheek

Bij sommige vliegen, slakken, spinnen en schildpadden kunnen de vrouwtjes een ‘bibliotheek’ van sperma aanleggen. Hiervoor bevatten hun geslachtsorganen speciale opslagplekken. Die gebruiken ze om het sperma van verschillende partners te bewaren. Zo kan de segrijnslak het sperma van wel drie tot negentien (!) mannetjes opslaan. Ook de vrouwelijke gele strontvlieg heeft drie opslagplekjes voor sperma. Welk zaad ze toelaat tot haar eitjes beslist ze zelf. En wat blijkt? Ze is het meest gecharmeerd van grote strontvliegen! Onderzoekers hebben namelijk opgemerkt dat het vrouwtje meestal het zaad van het grootste mannetje gebruikt om haar eitjes te bevruchten.

Wist je dat van de inwendige organen geslachtsorganen het meest verschillen van soort tot soort?

Gele stronvliegen zitten op een grote drol
Gele strontvliegen in hun natuurlijke habitat
Andi Edwards | Licentie: RF Getty Images

Bewaren of weggooien?

De kleine dwergcelspin vindt het ook fijn om het sperma van meerdere mannetjes te vergelijken voordat ze het gebruikt. Ze slaat daarvoor het sperma op, maar op een andere manier dan de gele strontvlieg. Met een speciaal stofje bouwt ze een capsule om het sperma. Als ze seks heeft met een ander mannetje, maakt ze van zijn sperma weer een apart pakketje. Dan beslist ze: bewaren of weggooien? Zo ontdekten onderzoekers dat vrouwtjes soms oude spermapakketjes weggooien zodra een nieuwe partner om de hoek komt kijken. Dan weet ze blijkbaar al dat het nieuwe mannetje haar voorkeur heeft.

Eerst even testen

Soms testen vrouwtjes de seksuele kwaliteiten van het mannetje voordat het zijn zaad mag injecteren. Bijvoorbeeld bij de Californische muizensoort Peromyscus californicus. In hun paringsritueel stoot het mannetje eerst een aantal rondes zonder dat er een zaadlozing plaatsvindt. Na deze testrondes geeft het mannetje het vrouwtje even de tijd om te beslissen of ze door wil gaan. Hij weet namelijk dondersgoed dat hij de toestemming van het vrouwtje nodig heeft, wil zijn zaad bij de eitjes terecht komen.

Meer weten over dit onderwerp? Lees het boek ‘Darwins Peepshow’ van Naturalis-onderzoeker Menno Schilthuizen.

Deze onderzoekers weten hier wel wat van

Ook interessant