Korstmossen: mini-oerwouden van de stad

Max Louwerens, 27 juni 2023

Korstmossen vind je op bomen, stenen en zelfs op plastic en beton! Ze zijn het resultaat van een samenwerking (symbiose) tussen een schimmel en een alg. Maar welke rol heeft korstmos nu eigenlijk in de natuur? Wetenschapper Tim Claerhout doet voor Naturalis onderzoek naar korstmossen. Hij legt in dit filmpje uit wat korstmossen zijn, en ook hoe jij mee kan helpen met zijn onderzoek!

Onderdeel van:

Streepkokerbeertje (Eilema complana)
Henk van Woerden - Naturalis | Licentie: CC BY-NC-ND 4.0
Streepkokerbeertje (Eilema complana).

Een voedzaam hapje

Wist je dat er rupsen zijn die korstmossen eten? Als deze rupsen uitkomen worden het hele mooie volwassen nachtvlinders. Een kleine groep van deze nachtvlinders zijn echte ‘korstmosvreters’. Rupsen van zo’n 35 soorten nachtvlinders in Nederland eten korstmossen die op boomstammen of takken groeien. Vaak zijn deze rupsen en vlinders te vinden op zandgronden, zoals duinen, heide en bosgebieden. De meest voorkomende soorten zijn ‘beertjes’ zoals het streepkokerbeertje. Deze eet als rups algemene korstmossen zoals groot dooiermos of gewoon schildmos. Er zijn ook vier soorten ‘korstmosuilen’, die niet alleen als rups korstmossen eten, maar als volwassen vlinder ook heel veel op korstmossen lijken! Maar het zijn niet alleen vlinders die korstmossen eten. Ook slakken, springstaarten, termieten, mijten en stofluizen vullen hun buikjes vaak met korstmossen.

Wist je dat korstmossen ook door mensen gebruikt worden? Er wordt bijvoorbeeld 700.000 kilo eikenmos per jaar geoogst in Frankrijk voor gebruik in parfums

Een korstmos na-apen

Om te voorkomen dat je wordt opgegeten, is het handig om niet op te vallen in je omgeving. Sommige dieren lijken dan ook enorm op andere organismen in de natuur. Dit noem je mimicry. Een insect dat op een korstmos lijkt, is op de juiste plek bijna onzichtbaar! In Nederland bestaan meerdere soorten die erg lijken op korstmossen, zoals de eerder genoemde korstmosuilen. Maar ook soorten die geen korstmossen eten. Bijvoorbeeld de gevlekte groenuil (Moma alpium) en de korstmosspanner (Cleorodes lichenaria). In de regenwouden van Ecuador leeft een sabelsprinkhaan (Markia hystrix) die bijna onzichtbaar is door zijn camouflage. Bekijk het prachtige insect in dit filmpje. Er is ook een familie van vlinders die zakdragers heet. Als rups maken ze coconnetjes van materiaal uit hun omgeving, zoals korstmossen. Hierdoor hebben ze een schutkleur en ontwijken ze veel vijanden. Een voorbeeld hiervan is de algenzakdrager Dahlica lichenella.

Gevlekte groenuil Moma alpium - Hans Jonkman
Gevlekte groenuil (Moma alpium).
Hans Jonkman - Naturalis | Licentie: CC BY-NC-ND 4.0
Korstmosspanner Cleodes lichenaria - Luc Knijnsberg
Korstmosspanner (Cleodes lichenaria).
Luc Knijnsberg - Waarneming.nl | Licentie: CC BY-NC-ND 4.0
Rups van de algenzakdrager Dahlica lichenella - Jelle Devalez
Rups van de algenzakdrager (Dahlica lichenella).
Jelle Devalez - Flickr | Licentie: CC BY-NC-ND 4.0

Een bed van korstmos

Korstmossen worden ook als nestmateriaal gebruikt. Verschillende vogels gebruiken korstmossen om hun nest te bouwen. Dit zorgt ervoor dat het nest goed gecamoufleerd is. Ook bieden de korstmossen isolatie. Zo blijven de eieren en de nakomelingen warm of koel genoeg. In Nederland zien we dat vinken en staartmezen hun nesten bekleden met korstmossen. De staartmees bouwt een nest in de vork van een boom. Hij gebruikt hierbij spinnendraden om stukjes mos aan elkaar te kleven. Dan bedekt de staartmees de buitenkant van het nest met korstmossen. Hierbij gebruikt hij soms wel 3000 stukjes korstmos! Ook kleine zoogdieren zoals de Europese rode eekhoorn (Sciurus vulgaris) en hazelmuisjes (Muscardinus avellanarius) bedekken hun nesten met materiaal uit hun omgeving. Vaak worden hierbij dus ook korstmossen gebruikt, zoals eikenmos (Evernia prunastri).

Rode eekhoorn
Neil Anderson | Licentie: CC BY-NC-ND 4.0
Rode eekhoorn in nest van (korst)mos en takjes.

Schuilplekken

Korstmossen zijn heel algemeen op bomen en stenen, en worden daardoor als schuilplek gebruikt door veel diersoorten. Heel kleine dieren zoals springstaarten, beerdiertjes en stofmijten zitten verstopt in de korstmossen. Ze verstoppen zich tussen de verschillende lagen van de ‘bladeren’ van het korstmos. Die plekjes hebben schaduw en zijn ideaal om weg te blijven van roofdieren. Als je goed kijkt, lijkt een korstmos op een mini-oerwoud! De aanwezigheid van deze soorten trekt dan weer anderen aan, zoals mieren, hooiwagens en spinnen. Je ziet hierdoor vaak dat vogels ook tussen korstmossen op zoek zijn naar hun prooien. Zo zijn korstmossen in de natuur super nuttig!

Heb jij al ontdekt welke korstmossen bij jou in de omgeving groeien? Gebruik de Naturalis TurfTool - of ObsIdentify-app!

Deze onderzoekers weten hier wel wat van