Gifslangen? Ook in Europa!

Jeffrey Kok, 15 april 2021

Gifslangen? Die leven toch alleen in verre tropische landen? Nee, hoor! Ze zijn ook veel dichter bij huis te vinden. Ze zijn namelijk ook te vinden in Europa en zelfs in Nederland.

Onderdeel van:

Adders in Europa

Er leven verschillende gifslangen in Europa, die bijna allemaal horen bij de familie van adders. Deze adders zijn allemaal giftig. De bekendste zijn de gewone adder (Vipera berus), aspisadder (Vipera aspis), de zandadder (Vipera ammodytes) en de wipneusadder (Vipera latastei). Ze komen voor in allerlei verschillende biotopen. Zo komt bijvoorbeeld de wipneusadder voor in open warme heuvelachtige vlaktes in Spanje, en de gewone adder op vochtige heidegebieden in Nederland. Ingeklapt in hun bek zitten twee lange giftanden. Zodra de adder zijn bek opent, klappen deze giftanden uit.

Uitgeklapte giftanden van een wipneusadder, zulke giftanden worden solenoglyph genoemd, dat betekent: holle giftanden.

Wist je dat adders eierlevendbarend zijn? De eieren worden in het moederlichaam uitgebroed, waarna de jongen levend uit de moeder komen.

Adders in Europa: links de Wipneusadder en rechts de Aspisadder.

Europese addersoorten komen in veel verschillende biotopen voor, maar hebben allemaal een zigzagpatroon op hun rug. Bedenk eens wat voor functie dat zou kunnen hebben?

Hoe herken je een gifslang?

Vaak kun je gifslangen herkennen aan hun giftanden. Maar als je een slang in Europa tegenkomt, is het niet verstandig in zijn bek te kijken. Je hebt waarschijnlijk ook geen veldgids over slangen op zak. Hoe weet je dan of een slang giftig is? Dat is best lastig, zeker omdat sommige niet-giftige slangen op giftige lijken. Adders zijn bijvoorbeeld te herkennen aan het zigzagpatroon op hun rug, maar ook aan het gedrongen lichaam, een opvallend hoekige kop en verticale oogpupillen. Maar de beschrijving van de adderringslang (Natrix maura), die niet giftig is, lijkt verdacht veel op die van de adder. Toch zijn er kleine verschillen, namelijk …

De adderringslang is dus NIET giftig. Dit dier maakt gebruik van mimicry; door de giftige adder na te doen laten andere dieren de adderringslang met rust.

De adderringslang (𝘕𝘢𝘵𝘳𝘪𝘹 𝘮𝘢𝘶𝘳𝘢).

Ken jij nog meer dieren die giftige dieren nadoen?

In Nederland is de gewone adder te vinden, de enige gifslang in Nederland. Zie jij het verschil tussen man en vrouw?

Addergif

Adders zijn dus giftig, maar hoe werkt het gif van Europese adders? Mátyás Bittenbinder is gifonderzoeker bij Naturalis. Volgens hem is addergif pijnlijk en soms zelfs dodelijk: “Net als veel andere soorten in de adderfamilie is het gif van de Europese adders hoofdzakelijk cytotoxisch. Dat betekent dat het effect heeft op cellen en weefsels. De cytotoxische deeltjes in het gif kunnen plaatselijke zwelling, pijn, blaren en in sommige gevallen zelfs weefselsterfte (necrose) en interne bloedingen veroorzaken. Van een aantal soorten is bekend dat er populaties bestaan die neurotoxisch zijn en dus effect hebben op het zenuwstelsel. Addergif is dodelijk voor prooidieren van de adder. Van sommige addersoorten is het gif mogelijk zelfs dodelijk voor mensen! Dit zijn de Levantijnse adder (Macrovipera lebetina), de kleinaziatische adder (Montivipera xanthina) en de zandadder (Vipera ammodytes).”

Mocht je na het lezen van dit artikel met tegenzin het bos in lopen, wees dan niet bang: adderbeten zijn best zeldzaam en adders bijten alleen als je hen heel erg pest. In Nederland zijn sinds 1885 maar drie sterfgevallen als gevolg van een adderbeet bekend. Mocht je adders tegenkomen, bekijk ze dan vooral van een afstand!