De mysterieuze cirkels van de Japanse kogelvis

Marije van der Kamp, 13 februari 2018

Wat zou je denken als je een zandsculptuur van meer dan een meter groot aantreft onder water? Wie of wat heeft de sculptuur gemaakt? Waarom? Twintig jaar lang waren de versierde cirkels voor de kust van Japan een raadsel. Toen ontdekte Japanse onderzoekers dat een dier de cirkels maakt; een Japanse kogelvis.

Onderdeel van:

Opvallen, of juist niet?

De Japanse kogelvis is een klein, gecamoufleerd visje, wat betekent dat hij dezelfde kleur heeft als zijn omgeving. Camouflage is handig, omdat je dan niet opvalt voor roofdieren. Wanneer je als mannetje een vrouwtje zoekt, is camouflage echter onhandig. Dan moet je juist opvallen! Daar heeft de vis een oplossing voor bedacht. Hij maakt het grootste, opvallendste kunstwerk dat hij kan.

Hoe maakt een vis een zandsculptuur?

De bouw van het kunstwerk

Als eerste graaft het mannetje een cirkel in het zand. Dit doet hij door met zijn buik het zand aan de kant te duwen en met zijn vinnen te flapperen, waardoor het zand opwaait. Vervolgens maakt hij geulen en heuveltjes, door de cirkel in en uit te zwemmen. Hierbij zorgt hij ervoor dat juist het fijne zand in het midden van de cirkel komt. Na een week hard werken ontstaat er een prachtige zandsculptuur. Een paar mooie schelpen op de toppen om het af te maken en klaar is Kees.

zandsculptuur van de kogelvis
Thisiscolossal.com
De prachtige zandsculptuur van de kogelvis. Zie je het mannetje in het midden liggen?

De keuring door het vrouwtje

Wanneer een vrouwtje langs komt, keurt ze het kunstwerk uitvoerig. Waar ze precies naar kijkt, is onderzoekers nog niet helemaal duidelijk. Is het de vorm van het kunstwerk, of juist de grootte of hoogte, misschien de schelpen op de top? Ze gaat verschillende kunstwerken af en kiest uiteindelijk het mannetje met het mooiste kunstwerk. Hier legt ze haar eitjes op het fijne zachte zand in het midden van de cirkel. Het mannetje bevrucht deze eitjes, waarna hij de eitjes zes dagen blijft verdedigen en verzorgen, totdat ze uitkomen.

Welk nadeel heeft het gebruik van het kunstwerk als nest?

De mannetjes werken, de vrouwtjes kiezen

In de dierenwereld komt het vaak voor dat de mannetjes hard moeten werken om een vrouwtje te verleiden. Hierbij kiest het vrouwtje de beste partner uit om nageslacht mee te krijgen. Dit wordt seksuele selectie genoemd. Seksuele selectie komt in veel vormen voor. Bij de Japanse kogelvis moet het mannetje het beste nest bouwen. Het mannetje dat hier de meeste energie en kracht voor heeft, kan waarschijnlijk het beste voor het nageslacht zorgen.

Martien van Oijen is onderzoeker bij Naturalis en hij is gespecialiseerd in vissen. Hij vertelt dat de Japanse kogelvis niet de enige vissoort is die een kunstwerk bouwt: “Sommige soorten Cichliden bouwen ook een cirkelvormig nest, waarbij het vrouwtje het mooiste en opvallendste nest uitkiest om haar eitjes in te leggen”. Aangezien deze Cichliden in zoetwatermeren in Afrika voorkomen, kunnen ze de kunst niet afgekeken hebben van de Japanse kogelvis. Het gedrag is dus apart van elkaar ontstaan, maar lijkt toch veel op elkaar. Wellicht zijn de omstandigheden waarin de twee vissoorten leven, toch niet zo verschillend als dat je zou verwachten.

BBC | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0

In het volgende filmpje van de BBC kun je zien hoe de Japanse kogelvis het kunstwerk maakt.

Ook interessant