Thinkstock | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
Prachtbij
Om peulen te laten groeien is bestuiving nodig. Dieren zoals bijen zorgen hiervoor. Zij verzamelen nectar en stuifmeel, vliegen naar verschillende bloemen en bestuiven zo ongemerkt de bloemen. Nectar zit bij de meeste bloemen diep in de bloem verstopt, maar niet bij de vanille-orchidee. Die heeft namelijk helemaal geen nectar! Wat deze orchidee wel heeft is een hele lekkere geur. Bijen denken daardoor dat er goed verstopte nectar onder in de bloem zit. Alleen kan niet elke bij helemaal onderin de bloem komen. De tong moet hiervoor lang genoeg zijn.
Sommige soorten prachtbijen hebben zo’n lange tong. Zij kruipen ermee in de bloem en proberen met hun tong nectar op te zuigen. Na een tijdje merkt de bij dat er helemaal geen nectar in vanille-orchideeënbloem zit en dan vliegt ze verder. Terwijl ze nectar in de bloem zoekt, schuurt zij met haar rug tegen de meeldraad die stuifmeel afgeeft. Dit stuifmeel is een beetje kleverig, waardoor het goed op de rug van de prachtbij blijft plakken. Als de bij daarna een andere orchideeënbloem bezoekt, schuurt zij met haar rug tegen de stamper van deze bloem en blijft het eerder meegenomen pakketje met stuifmeel daar achter. De orchidee is bestoven en er kan een peul aan gaan groeien!
Meerdere soorten prachtbijen. Van links naar rechts: Eulaema seabrai, Euglossa intersecta en Exaerete smaragdina
Gil Wizen | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
Bestuiving zonder bijen
De prachtbij komt van oorsprong alleen in Midden-Amerika voor. Zonder deze bij blijkt het verkrijgen van vanille nog behoorlijk lastig. Pas in 1841 ontdekte Edmund Albius een manier om vanille-orchideeen te bestuiven zonder bijen. Hij stak voorzichtig een bamboestokje in verschillende bloemkelken. En jawel! Zes maanden later waren de peulen rijp om geplukt te worden. De bestuiving was gelukt, zonder één bij!
Bestuiven met 3D
Het klinkt heel simpel bestuiven met een bamboe-stokje, maar dat is het niet. De vanille-orchideeën bloeien namelijk slechts een paar uur en in die tijd moet je voorzichtig met een stokje de verschillende bloemen langs om ze te bestuiven. Een nauwkeurig en tijdrovend werkje dus! Gelukkig gaat een lastig klusje beter als je meer oefent. Daarom helpen onderzoekers van Naturalis, waaronder Barbara Gravendeel, sinds 2016 bij het ontwerpen van 3D-modellen van de bloem.
Er zijn meer modellen van vanille-bloemen gemaakt, zodat de mensen die daarna voor bij moesten spelen konden oefenen. Langzaamaan worden zij beter en sneller in dit werk. Wellicht bedenkt men nog wel iets anders om dit werk nog makkelijker te maken; een bamboestokje in de vorm van de tong van een prachtbij bijvoorbeeld. Misschien dat er dan in de toekomst meer echte vanille in de vanillevla zit!