Vijgenwespen zijn piepkleine insecten, nog kleiner dan een rijstkorrel. Vrouwtjeswespen leven maar een paar dagen. Toch vliegen ze naar die ene vijgenboom, soms meer dan honderd kilometer ver. Een vijgenwesp ruikt zijn vijgenboom al op grote afstand. Hoe dat kan? Dat weten we nog niet zeker. Ze hebben elkaar in ieder geval nodig om te overleven. Naturalis onderzoeker Aafke Oldenbeuving wil graag weten hoe vijg en vijgenwesp elkaar vinden in een doolhof van geuren.
Vijgenbomen zijn bijzondere fruitbomen. Waarom? Bij een vijg zitten de bloemen niet aan de buitenkant, maar juist binnen in de bloemknop. Wel duizenden bloemen in één gesloten vijgenknop. Daarom heten ze ook binnenstebuitenbloem. Om zo'n bloem te bestuiven zijn heel bijzondere bestuivers nodig. Wie kan erbij? Elke soort vijgenboom heeft zijn eigen vijgenwesp, die hij lokt met zijn geur. Er zijn meer dan 750 soorten vijgenbomen. Bijzonder toch?
Vijgenwespen leven van vijgen, daarvoor kruipen de vrouwtjes in de vijgenknop. Tijdens het bezoek aan de gesloten bloem bestuiven ze de vijg. Elke wesp legt haar eitjes maar in één soort vijg. Omgekeerd wordt elke vijgensoort bijna altijd bestoven door één soort wesp. Vijg en vijgenwesp werken dus samen. Zelfs zo perfect dat de mannetjes nooit naar buiten komen. Mannetjes wespen worden in de vijgenknop geboren. Ze zijn blind, ze hebben geen vleugels en hebben maar één taak: vrouwtjes bevruchten en zorgen dat die naar buiten kunnen. Op zoek naar een nieuwe vijg om haar eitjes te leggen.
Aafke wil graag weten welke geuren een vijgenboom gebruikt om de vrouwtjes wespen te lokken. Daarom stopt ze geuren in een potje. Ze legt uit hoe dat werkt:
”Ik doe een plastic zak met twee buisjes om een tak met vijgen. Dan blaas ik met een pompje van één kant lucht in het zakje langs de vijgen. Bij de uitgang vang ik de lucht weer op met een speciaal stukje plastic. Dat werkt als een soort val waar de geuren niet meer uit kunnen. De geurval gaat in een potje. In het laboratorium onderzoek ik welke geurstoffen in het potje zitten”.
Voor het verzamelen van geuren gaat Aafke naar Panama in Zuid Amerika. Daar groeien veel vijgenbomen. Met een bootje vaart ze naar een eiland in het Panamakanaal op zoek naar bomen om te onderzoeken.
Vijgenbomen hebben vijgenwespen nodig voor bestuiving van de bloemen in hun knoppen. De wespen gebruiken de vrouwelijke bloemen in de vijgen om hun eitjes in te leggen. De wesp en de vijg helpen elkaar dus, maar ze kunnen ook niet zonder elkaar. We noemen dat mutualisme. Als een vrouwtje uit de vijg komt moet ze binnen twee dagen een nieuwe vijgenboom vinden om haar eitjes te leggen. Daarvoor vliegt ze heel ver, soms wel 160 kilometer. Dat is ongekend voor zo’n klein dier. Het is alsof een mens 250 keer naar de maan heen en weer zou vliegen.
Aafke heeft nog veel vragen. Waarom verwisselt een wesp de ene vijgensoort niet met een andere? Ook wil ze weten hoe een wesp zijn eigen vijg herkent. Daarvoor onderzoekt ze welke geuren aantrekkelijk zijn voor wespen. Ze vergelijkt verschillende vijgensoorten. Ze laat de wespen vliegen en kijkt welke vijg ze het lekkerst vinden. “Ik verwacht dat wespen die meer soorten geuren lekker vinden in de natuur ook meer vijgensoorten bezoeken”.
