In het oog springende pupillen

Welmoet Damsma, 26 juni 2019

Is het je wel eens opgevallen dat een kattenoog geen ronde pupil heeft? Katten hebben verticale spleten. Horizontale spleten bestaan ook, bijvoorbeeld bij schapen. Wat dacht je van de w-vormige pupil van een inktvis?

Wat is een pupil?

De pupil is de opening in het oog waardoor licht binnenkomt. De pupil is zwart, omdat je naar de donkere binnenkant van het oog kijkt. Voor de pupil zit het doorzichtige hoornvlies, dat het oog beschermt. Het licht valt door de pupil op de achterkant van het oog - het netvlies. De pupil van een landdier kan samentrekken of verwijden. Bij de meeste vissenogen lukt dat niet. Bij fel licht verkleint de pupil. Ook wordt de pupil door bepaalde gevoelens groter of kleiner. Pupillen zijn bijvoorbeeld ietsje groter als je iets ziet dat leuk is.

Creatas Video+ / GettyImagesPlus / narkorn | Licentie: RF Getty Images

Filmpje van een pupil die samentrekt.

Waarvoor is een horizontale spleet handig?

Schapen, herten en zebra’s zijn voorbeelden van dieren met een horizontale pupil. Onderzoekers ontdekten dat landdieren met zo’n soort pupil bijna altijd prooidieren zijn. Schapen houden met het horizontale streepje de boel in de gaten. Als ze hun kop naar beneden buigen om te grazen, draait de pupil mee, zodat deze horizontaal aan de grond blijft. De horizontale streep ziet minder scherp, maar geeft wel een wijde blik. 

Waarvoor is een verticale spleet handig?

Veel dieren met verticale spleten als pupil blijken roofdieren te zijn die hun prooi van dichtbij vangen, zoals krokodillen en kleine katachtigen. Verticale pupillen zijn in de evolutie meer keren ontstaan. Kennelijk zijn ze dus handig. Onderzoekers ontdekten dat een verticale pupil helpt om de afstand tot een prooi te schatten, als een roofdier zijn kop stil houdt. Er zijn meer voordelen, bijvoorbeeld dat horizontale bewegingen beter zichtbaar zijn. Verder kunnen pupillen zo ontzettend smal worden, dat er bijna geen licht binnenkomt. Voor nachtdieren met gevoelige ogen is dat overdag handig.

Dit is de enige vogel waarvan bekend is dat hij een verticale spleet als pupil heeft: de schaarbek. Door zijn zwarte oog is het bijna niet te zien.
iStock - GettyImages - MattCuda | Licentie: RF Getty Images

Bekijk de dieren bij jou in de buurt. Welke vorm pupillen hebben die?

En een ronde pupil dan?

Niet alle roofdieren hebben verticale pupillen. Onder andere een uil en een mens hebben ronde. Onderzoekers denken dat dit komt doordat deze dieren hun ogen hoger boven de grond hebben bij het jagen. Ze overzien alles van boven. Toch gaat dit niet voor alle dieren op. Er zijn ook roofdieren met een ronde pupil die laag bij de grond zitten, zoals een tijger. 

Andere pupilvormen

Een aantal dieren heeft pupillen met meer “openingen”, bijvoorbeeld een gekko. Door de openingen vallen er meer beelden op het netvlies. Dat lijkt niet handig, maar voor een gekko wel. Als de vier beelden die hij binnenkrijgt precies over elkaar vallen, is hij op de perfecte afstand van zijn prooi om hem te pakken. 

De pupil van een gekko als hij volledig is. Je ziet meerdere “openingen”.
iStock - GettyImages - GlobalP | Licentie: RF Getty Images
De zeekat met w-vormige pupillen.
GettyImagesPlus - Zoonar | Licentie: RF Getty Images

Een zeekat (inktvis) heeft w-vormige pupillen. Hiermee krijgt hij twee beelden op zijn netvlies: één van voren, en één van achter hem.

Het oog van een stekelrog, met een u-vormige pupil.
Hans Hillewaert | Licentie: CC BY-SA 4.0

We weten niet exact waarvoor alle soorten pupilvormen ontstaan zijn. Een u-vormige pupil, zoals bij de stekelrog, geeft misschien een breed zicht. Maar waar de hartvormige pupil van vuurbuikpadden handig voor is? 

Een hartvormige pupil bij de geelbuikvuurpad.
iStock - GettyImages - o2beat | Licentie: RF Getty Images

Wat denk jij, waar zou een hartvormige pupil handig voor zijn?