In het oog springende pupillen

Welmoet Damsma, 26 juni 2019

Is het je wel eens opgevallen dat een kattenoog geen ronde pupil heeft? Katten hebben verticale spleten. Horizontale spleten bestaan ook, bijvoorbeeld bij schapen. Wat dacht je van de w-vormige pupil van een inktvis?

Onderdeel van:

Wat is een pupil?

De pupil is de opening in het oog waardoor licht binnenkomt. De pupil is zwart, omdat je naar de donkere binnenkant van het oog kijkt. Voor de pupil zit het doorzichtige hoornvlies, dat het oog beschermt. Het licht valt door de pupil op de achterkant van het oog - het netvlies. De pupil van een landdier kan samentrekken of verwijden. Bij de meeste vissenogen lukt dat niet. Bij fel licht verkleint de pupil. Ook wordt de pupil door bepaalde gevoelens groter of kleiner. Pupillen zijn bijvoorbeeld ietsje groter als je iets ziet dat leuk is.

Creatas Video+ / GettyImagesPlus / narkorn | Licentie: RF Getty Images

Filmpje van een pupil die samentrekt.

Waarvoor is een horizontale spleet handig?

Schapen, herten en zebra’s zijn voorbeelden van dieren met een horizontale pupil. Onderzoekers ontdekten dat landdieren met zo’n soort pupil bijna altijd prooidieren zijn. Schapen houden met het horizontale streepje de boel in de gaten. Als ze hun kop naar beneden buigen om te grazen, draait de pupil mee, zodat deze horizontaal aan de grond blijft. De horizontale streep ziet minder scherp, maar geeft wel een wijde blik. 

Geitenpupillen zijn horizontale spleten.
Pupillen van geiten en schapen zijn horizontale spleten.
Unsplash | Licentie: CC0
Als een moeflon graast, zijn horizontale pupillen handig om rond te blijven kijken.
Als een moeflon graast, zijn horizontale pupillen handig om rond te blijven kijken.
iStock - GettyImages - CreativeNature_nl | Licentie: RF Getty Images
Een zebra heeft horizontale spleten als pupil.
Een zebra heeft horizontale spleten als pupil.
iStock - GettyImages - Tom Strudley | Licentie: RF Getty Images

Waarvoor is een verticale spleet handig?

Veel dieren met verticale spleten als pupil blijken roofdieren te zijn die hun prooi van dichtbij vangen, zoals krokodillen en kleine katachtigen. Verticale pupillen zijn in de evolutie meer keren ontstaan. Kennelijk zijn ze dus handig. Onderzoekers ontdekten dat een verticale pupil helpt om de afstand tot een prooi te schatten, als een roofdier zijn kop stil houdt. Er zijn meer voordelen, bijvoorbeeld dat horizontale bewegingen beter zichtbaar zijn. Verder kunnen pupillen zo ontzettend smal worden, dat er bijna geen licht binnenkomt. Voor nachtdieren met gevoelige ogen is dat overdag handig.

De verticale pupillen van een kat.
De verticale pupillen van een kat.
Cocoparisienne | Licentie: Pixabay License
Groefkopadder
Groefkopadder
Groefkopadder I (c) Shutterstock | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
En de verticale pupillen van een nijlkrokodil.
En de verticale pupillen van een nijlkrokodil.
miniformat65 | Licentie: Pixabay License
Dit is de enige vogel waarvan bekend is dat hij een verticale spleet als pupil heeft: de schaarbek. Door zijn zwarte oog is het bijna niet te zien.
Dit is de enige vogel waarvan bekend is dat hij een verticale spleet als pupil heeft: de schaarbek. Door zijn zwarte oog is het bijna niet te zien.
iStock - GettyImages - MattCuda | Licentie: RF Getty Images

Bekijk de dieren bij jou in de buurt. Welke vorm pupillen hebben die?

En een ronde pupil dan?

Niet alle roofdieren hebben verticale pupillen. Onder andere een uil en een mens hebben ronde. Onderzoekers denken dat dit komt doordat deze dieren hun ogen hoger boven de grond hebben bij het jagen. Ze overzien alles van boven. Toch gaat dit niet voor alle dieren op. Er zijn ook roofdieren met een ronde pupil die laag bij de grond zitten, zoals een tijger. 

De ronde pupillen van een mens.
De ronde pupillen van een mens.
Petra Sonius | Licentie: Alle rechten voorbehouden
De ronde pupillen van een oehoe.
De ronde pupillen van een oehoe.
Patrick Rasenberg - Flickr | Licentie: CC BY-NC 2.0
Niet elk dier houdt zich aan de regel. Hier zie je dat een tijger ronde pupillen heeft, terwijl hij toch een roofdier is.
Niet elk dier houdt zich aan de regel. Hier zie je dat een tijger ronde pupillen heeft, terwijl hij toch een roofdier is.
Gellinger | Licentie: CC0

Andere pupilvormen

Een aantal dieren heeft pupillen met meer “openingen”, bijvoorbeeld een gekko. Door de openingen vallen er meer beelden op het netvlies. Dat lijkt niet handig, maar voor een gekko wel. Als de vier beelden die hij binnenkrijgt precies over elkaar vallen, is hij op de perfecte afstand van zijn prooi om hem te pakken. 

De pupil van een gekko als hij volledig is. Je ziet meerdere “openingen”.
De pupil van een gekko als hij volledig is. Je ziet meerdere “openingen”.
iStock - GettyImages - GlobalP | Licentie: RF Getty Images
De zeekat met w-vormige pupillen.
De zeekat met w-vormige pupillen.
GettyImagesPlus - Zoonar | Licentie: RF Getty Images

Een zeekat (inktvis) heeft w-vormige pupillen. Hiermee krijgt hij twee beelden op zijn netvlies: één van voren, en één van achter hem.

Het oog van een stekelrog, met een u-vormige pupil.
Het oog van een stekelrog, met een u-vormige pupil.
Hans Hillewaert | Licentie: CC BY-SA 4.0

We weten niet exact waarvoor alle soorten pupilvormen ontstaan zijn. Een u-vormige pupil, zoals bij de stekelrog, geeft misschien een breed zicht. Maar waar de hartvormige pupil van vuurbuikpadden handig voor is? 

Een hartvormige pupil bij de geelbuikvuurpad.
Een hartvormige pupil bij de geelbuikvuurpad.
iStock - GettyImages - o2beat | Licentie: RF Getty Images

Wat denk jij, waar zou een hartvormige pupil handig voor zijn?