Hommels en een vredige samenwerking? Schijn bedriegt!

Marianne Benning, 26 juli 2018

Een hommelvolk leeft vreedzaam samen. Maar schijn bedriegt. Aan het eind van de zomer komen de hommelwerksters in opstand tegen hun koningin. Ze willen zelf eitjes leggen en niet alleen zorgen voor het nageslacht van hun koningin. De hommelkoningin heeft haar volk niet meer in de hand. Strijd en onenigheid leidt soms tot moord op de koningin.

Onderdeel van:

Bijen

Starten in je eentje

Bij hommels zit de samenleving iets anders in elkaar dan bij honingbijen. De koninginnen zijn de enige die de winter overleven. Begin maart gaan de eerste koninginnen op zoek naar een nestplek: een verlaten muizenhol, een graspol of een holte in een boom. Ze kleedt het nest aan met haren, grasstengels en plukjes mos. De koningin verzamelt een flinke voedselvoorraad en bouwt een broedbeker. Hommels maken één grote, ronde broedbeker, geen losse zeshoekige cellen zoals bij de honingbij. Ze heeft de vorige zomer gepaard met een hommelmannetje en heeft de zaadjes bewaard in haar zaadblaas. De koningin legt haar eerste eitjes en verwarmt ze door te ‘trillen’. Door haar vliegspieren heel snel samen te trekken ontstaat warmte. Alle eitjes die ze legt zijn bevrucht, het worden vrouwtjes.

Hommelnest

Hommelvolk in wording

Na een paar dagen komen de larven uit de eitjes. Na ongeveer twee weken zijn de werksters volgroeid en helpen ze mee in het nest. De werksters halen voedsel, bouwen meer broedcellen en verdedigen het nest. De koningin legt meer eitjes. Onderzoekers noemen dit: de ‘sociale fase’. Het volk groeit en werkt als een geoliede machine. Iedereen werkt samen. De koningin heerst. Speciale geurstoffen (feromonen) zorgen er voor dat er geen koninginnen ontstaan en de werksters geen eitjes leggen.

Hommel koningin

Nieuwe koninginnen

In de zomer zijn de volken het grootst. Aan het einde van de zomer komen de nieuwe koninginnen uit. De hommelkoningin verandert haar feromonen. De werksters weten dat ze de nieuwe larven extra moeten voeden zodat deze nieuwe koninginnen worden. Aan het eind van de zomer is het gedaan met de rust. De hommelwerksters komen in opstand en denken alleen nog maar aan hun eigen belang. Ze willen zelf eitjes leggen. Dit noemen we de competitiefase. De koningin heeft het volk niet meer in de hand.

Hommeles!

Zo’n plotselinge omschakeling is niet niks! Lange tijd wist men niet waar die omslag van samenwerken naar ‘ik wil nu zelf eitjes leggen!’ vandaan kwam. Onderzoekers ontdekten dat de werksters door de geur van de bijenwas beslissingen nemen. De bijenwas is een vettige stof die de koningin en haar werksters maken. Als het volk groot en krachtig is, dan heeft de was een bepaalde geur. De dames ruiken en weten: binnenkort wordt het vechten.

Ik moet nú zelf eitjes leggen! Ik eerst, ga aan de kant en het gevecht begint… De onderzoekers deden een bijzonder onderzoek om hun idee te controleren. Ze pakten een stukje hommelwas (zonder hommels) uit een kolonie die in gevecht was. Dat plaatsten ze in een vredig, samenwerkend volk. Raad wat er gebeurde? Ook daar begonnen de hommels elkaar te doden! Ondanks de vruchtbare koningin die alles probeerde onder controle te houden. Dat moet wel een sterk geurtje zijn zeg!

Eind goed, al goed

Aan het eind van de zomer vliegen er zonen van de koningin en zonen van de werksters rond. Zij bevruchten de jonge koninginnen. Die zoeken voor de winter invalt een veilige plek onder de grond of elders. In het vroege voorjaar begint alles weer van voor af aan. Met één bevruchte jonge hommelkoningin die een nest bouwt.