De honingbij en haar dans

Matthijs Graner, 21 juni 2018

Honingbijen zijn sociale dieren. Ze leven in kolonies (volken) die uit tienduizenden bijen bestaan. Ze leven niet alleen samen, maar werken ook samen. Om dat te kunnen, moeten ze met elkaar communiceren. Honingbijen doen dat op een heel speciale manier. Als ze wat willen vertellen maken ze een dansje.

Onderdeel van:

Een honingbij met stuifmeel
(c) Naturalis I | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
Een honingbij met stuifmeel

De eerste pasjes

Een bijenvolk bestaat uit een koningin met heel veel werksters (vrouwtjes) en darren (mannetjes). Alleen de werksters dansen voor elkaar, zij werken samen en voorzien het hele volk van voedsel. De werkster verlaat het nest op zoek naar nectar en stuifmeel. Als ze een goede voedselbron heeft gevonden, neemt ze een klein beetje mee en vliegt terug naar het nest. Dit doet ze een keer of tien, totdat ze de snelste route heeft gevonden. Dan begint ze, op het nest aangekomen, te dansen en laat de andere werksters weten waar ze het voedsel heeft gevonden, zodat meer bijen daar gaan verzamelen.

Een dans met een ingewikkelde boodschap

Door goed naar de dans te kijken, begrijpen de andere werksters waar de voedselbron is. Hoe werkt dat? Daarvoor moet je weten dat honingbijen de zon gebruiken als richtingwijzer en het nest van de honingbij verticaal hangt. Stel dat de voedselbron in de richting van de zon ligt, dan zal de werkster tijdens haar dans recht naar boven lopen. Moeten de bijen juist van de zon af vliegen, dan loopt ze recht naar beneden. Handig hè? De bijen moeten dan nog wel weten hoe ver ze moeten vliegen natuurlijk. De loopduur bepaalt de afstand. Hoe langer een bij tijdens het rechte stukje loopt, hoe verder het voedsel van het nest af ligt. Een seconde betekent ongeveer een kilometer. Alsof dat nog niet genoeg informatie is, vertellen bijen ook om hoeveel voedsel het gaat: hoe vaker de werkster danst, hoe meer voedsel er ligt.

Bijendans
(c) Naturalis I Inge van Noortwijk I | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
De bij danst schuin naar boven. Het voedsel ligt dus iets rechts van de zon.

Zou jij door te dansen aan je ouders duidelijk kunnen maken dat er heel veel brood bij de bakker om de hoek ligt?

Verschillende dansen

De bijendans werd al in de jaren 40 van de vorige eeuw ontdekt door Karl Ritter von Frisch. Deze Oostenrijkse bioloog zag dat honingbijen verschillende dansen kennen: de rondedans, de sikkeldans en de kwispeldans. Werksters voeren de rondedans uit als de voedselbron tussen de 0 en 50 meter van het nest ligt. De naam van de dans zegt het al: de werkster danst in een rondje. De sikkeldans is een overgangsvorm tussen de rondedans en de kwispeldans en wordt gebruikt als het voedsel tussen de 50 en 100 meter van het nest af ligt. De kwispeldans dankt zijn naam aan het kwispelen van het achterlijf van de werkster. Ze danst in een halve cirkel om vervolgens een stukje rechtdoor te lopen. Daarna maakt ze een halve cirkel de andere kant op. Het kwispelen doet de werkster op het rechte stuk. Deze dans geeft aan dat het voedsel op meer dan 100 meter van het nest te vinden is.

Bijzonder

Het is mooi om te zien dat een dansende werkster zoveel informatie doorgeeft aan haar mede-werksters. Waar wij mensen met elkaar praten en eventueel gebaren om iets aan te wijzen, vertellen honingbijen door een kort dansje te doen precies hoeveel voedsel er op wat voor afstand, en in welke richting ligt. BIJzonder!

Ook interessant