Cichliden zijn de snelheidsduivels van de evolutie. In het Victoriameer in Oost-Afrika splitsten deze vissen zich in korte tijd in honderden soorten. Allemaal vanuit één voorouder. Martien van Oijen, vissenonderzoeker van Naturalis, legt uit hoe dat werkt.
Klopt! Meestal neemt de natuur rustig de tijd voor soortvorming. Vaak vergt het tienduizend generaties voordat uit een soort andere soorten ontstaan. Cichliden veranderen bijna waar je bij staat. Al binnen enkele generaties gaan ze er anders uitzien dan hun voorouders, dat is binnen een mensenleven. Toch blijf je zien dat ze familie zijn.
Cichliden zijn bezige baarsjes. Ook in een aquarium kunnen ze de boel flink verbouwen. Ze zoeken graag grenzen op en verkennen nieuwe mogelijkheden. Dit nieuwsgierige gedrag draagt bij aan hun evolutionaire succes. Ze zijn familie van de stekelbaars, de snoekbaars en andere Nederlandse baarzen. Maar cichliden leven vooral in de Oost-Afrikaanse meren (Victoriameer, Malawimeer, Tanganyikameer) en komen ook voor in rivieren in Zuid-Amerika, Azië en Madagascar. Op de wereld zijn er 2000 soorten.
Cichliden hebben niet één paar kaken, zoals de meeste vissen, maar twee paar. Het tweede paar zit achterin hun keel. Biologen noemen dat faryngeale kaken. De farynx is het plekje achterin de keel waar de mondholte overgaat in de slokdarm. Bij cichliden zitten daar twee beenstukjes waaraan spieren vastzitten. Ze bewegen heen en weer om voedsel uit de bek de slokdarm in te duwen. Bij sommige cichlidensoorten zitten er tanden op de beenplaatjes. Bij viseters scherpe tanden om te voorkomen dat een prooi ontsnapt, bij slakkeneters stompe tanden om de huisjes te kraken. Vooral de keelkaken veranderen heel snel door evolutie. Vandaar dat cichliden vlug van menu en eetgewoonten kunnen wisselen.
