Betere plantenseks met bestuivers

Wat is bestuiving?

''Bestuiving is het overbrengen van stuifmeelkorrels van een meeldraad naar een stamper,'' zegt plantenonderzoeker Marco Roos. "Op die manier vindt seks tussen planten plaats." Seks is eigenlijk het mengen van erfelijk materiaal. Bijen en andere insecten helpen planten met de seks door erfelijk materiaal via stuifmeel van de ene bloem naar de andere over te brengen. Planten kunnen zich zo vermenigvuldigen. Dat is wel wat kostbare nectar waard.

Hoe gaat bestuiving in zijn werk?

''In mijn tekening zie je hoe het gaat'', zegt wetenschappelijk illustrator Bas Blankevoort. Eerst zie je een bij die een bloem bezoekt. Hij drinkt nectar en raakt daarbij de meeldraden aan. Dat zijn de mannelijke geslachtsdelen vol met stuifmeelkorrels en die komen op het harige lijf van de bij. De bij veegt het stuifmeel naar zijn achterpoten en verzamelt het daar in korfjes. Bepakt en bezakt vliegt hij naar een andere bloem. Daar raken altijd wel wat stuifmeelkorrels los van het lichaam en die komen op de stamper, het vrouwelijke geslachtsdeel. Dan gebeurt er iets bijzonders, wat je met het blote oog niet kan zien: uit de stuifmeelkorrel groeit een buis.

''Zo'n stuifmeelbuis lijkt wel een penis.'', vult Marco Roos aan. Hij groeit dwars door de stamper en brengt zaadcellen naar de vrouwelijke eicellen, die onderin het vruchtbeginsel in de zaadknop zitten. Door de stuifmeelbuis reizen twee spermacellen. Ze zorgen voor dubbele bevruchting. Eén spermacel smelt samen met de eicel die het embryo vormt. De andere smelt samen met de eicel waaruit het opslagweefsel ontstaat voor het reservevoedsel. De bevruchting is gelukt, nu kan het vruchtbeginsel zich ontwikkelen tot de vrucht en de zaadknop tot het zaad.

Welk voordeel heeft insectenbestuiving?

Bloemen maken heel veel stuifmeel aan. Een hoop waait weg. Met de wind komt het overal terecht, ook op stampers. Als dat binnen dezelfde bloem gebeurt, is er sprake van zelfbestuiving. Komt er stuifmeel terecht op een andere bloem die aan dezelfde plant zit, dan spreek je van buurbestuiving. Dit is een speciale vorm van zelfbestuiving. Toch is het beter als stuifmeel terecht komt op stampers van soortgenoten verder weg. Dat heet kruisbestuiving. Insecten bevorderen kruisbestuiving, omdat ze over grote afstanden bloemen bezoeken. Voor planten is het belangrijk om stuifmeel te ontvangen van soortgenoten. Dat geeft uniek nageslacht. Als er veel uitwisseling is van stuifmeel, worden de erfelijke eigenschappen van de planten beter gemengd en tegelijk over een groter gebied verspreid. Er ontstaat zo meer genetische variatie binnen de populatie. En dat maakt planten weerbaarder tegen veranderingen zoals ziekten en klimaatverandering. Eigenlijk hebben planten die de hulp inroepen van insecten de beste voortplanting.