Wat is een kenmerk volgens biologen?

Maartje Kijne, 11 december 2020

Geblaf, een kwispelend staartje; honden zijn gemakkelijk te herkennen. Dat geldt voor de meeste dieren. Vogels dragen veren, herten een gewei. Biologen noemen de trekken waaraan we dieren of planten herkennen ‘kenmerken’. Wat is precies een kenmerk? Is het elke willekeurige eigenschap? Biologen van Naturalis geven hun mening.

Onderdeel van:

Biodiversiteit

Insecten

Roy Kleukers is insectenonderzoeker bij Naturalis en directeur van EIS Kenniscentrum Insecten. “Wij onderzoeken welke insecten er in Nederland leven. Sprinkhanen, libellen, kevers, noem maar op. Duizenden vrijwilligers helpen met onderzoek in het veld. Het is belangrijk dat de soorten goed op naam gebracht worden. Je moet dan vooral kijken naar kenmerken zoals het aantal vleugels, de stand van de ogen en de lengte van de snuit. Met name aan kenmerken die met vorm en kleur te maken hebben kun je het diertje herkennen. Het aantal stippen op de schilden is een kenmerk van een lieveheersbeestje. Maar hoe een beestje door het gras springt of hoeveel eitjes het legt zou ik eerder eigenschappen noemen. Daarmee kun je moeilijk soorten uit elkaar houden.”

Insecten.

Krabben

Werner de Gier, krabbenspecialist is het daarmee eens: “Zo is het ook bij mijn krabben. Elke soort is anders. Sommige krabbetjes kunnen beter tegen ondiepe en warmere wateren dan andere soorten, maar dat vind ik geen kenmerk. Dat is eerder een eigenschap. Echte kenmerken van krabben zijn de vorm van het lichaam of van de pootjes. Daaraan kun je ze soms zelfs herkennen onder water. Ik maak van iedere soort een tekening om al deze kenmerken te laten zien.”

Naturalis | Licentie: CC BY-NC-ND 4.0

Werner de Gier.

Brandnetels zijn behaarde planten.

Toestanden van kenmerken

Plantenonderzoeker Marco Roos vult aan: “Een kenmerk heeft ook verschillende toestanden. Planten kunnen bijvoorbeeld behaard zijn. Het kenmerk haren heeft als toestanden: klierharen, brandharen of gewone haren. Gewone haren hebben weer als toestanden: eencellig of meercellig. Meercellige haren hebben de toestanden: vertakt, stervormig of onvertakt. Over eigenschappen wordt niet op deze manier gesproken.” Evolutiebioloog Rutger Vos: “Een kenmerk is ongeveer zoiets als wat we in publicaties een "character" noemen, iets wat een bepaalde toestand kan aannemen. Een eigenschap is wat wolliger.”

Naturalis | Licentie: CC BY-NC-ND 4.0

Mammoetbotten in de collectie van Naturalis.

Uitgestorven dieren

Lars van den Hoek Ostende is paleontoloog. Hij onderzoekt fossiele tanden en botten van dieren uit een ver verleden. “Ik kijk naar botten en kiezen van muizen en mammoeten. Ze vertonen geen gedrag meer. Ook kleuren, geluiden en geuren blijven niet bewaard. Enkel de vorm blijft over. Aan een lang, plat, gebogen bot zie ik dat het een rib is. Maar of ik dat ‘kenmerken’ of ‘eigenschappen’ noem, is voor mijn werk niet zo belangrijk. Het is voor mij hetzelfde. Houd er wel rekening mee dat dit anders is voor biologen die met levende wezens werken.”

Nijntje het konijntje, getekend door Dick Bruna.

Wat zijn kenmerken?

Volgens biologen zijn kenmerken dus vooral vormen en kleuren waaraan organismen te herkennen zijn. Onbewust gebruik je ze zelf ook. Tekenaars van kinderboeken maken er handig gebruik van. Kijk maar naar Nijntje. Ze bestaat uit slechts een paar goedgekozen lijnen. Heel simpel, maar je ziet gelijk welk dier ze is.