Tim Faasen | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Voorkeur voor gasthommels
In Nederland leven zeven soorten koekoekshommels. De gewone, tweekleurige, vierkleurige, grote, rode, lichte en de boomkoekoekshommel. Daarnaast leven er nog 22 soorten hommels. Hiervan gebruiken koekoekshommels de nesten. Koekoekshommels hebben hun favoriete gasthommel(s). Een grote koekoekshommel verovert bijvoorbeeld meestal nesten van de aardhommel. Vanwaar deze voorkeur? Onderzoeker Vincent Kalkman van Naturalis legt het uit: “Koekoekshommels lijken uiterlijk op hun gasthommels. Dat maakt het makkelijker om de kolonie van de gastheer binnen te dringen. Hoewel het woord ‘gastvrouw’ eigenlijk beter op zijn plaats is, want aan de hele opvoeding komt geen heer te pas. Het grootbrengen van larven is een echte vrouwenzaak.”
Aardhommel
Tim Faasen | Licentie: Alle rechten voorbehouden
De moord op de koningin
Hoe verloopt het broedseizoen van de koekoekshommel? Een koningin spoort met een soort reukorgaan een ondergronds nest op van een andere hommelkoningin. Stilletjes dringt ze het nest binnen en blijft urenlang roerloos zitten. Zo lang, dat ze net zo begint te ruiken als de geur van het nest. Ze wrijft zichzelf heen en weer tegen de nestwand om de geur nog sterker te maken.
Op een zeker moment verjaagt ze de gastkoningin of doodt haar met een ferme angelsteek. Ze neemt de rol van de koningin over en begint eitjes te leggen. De gastwerksters brengen haar jongen groot. Eenmaal volwassen vliegen ze uit en paren. En daarna? Vincent: “Mannetjes hebben na het paren geen functie meer. Ze sterven aan het einde van de zomer. In het najaar bloeien er weinig bloemen en is er nauwelijks nectar. De mannetjes verhongeren dan, omdat ze geen vetlaag hebben. De koninginnen zoeken een beschutte plek tussen strooisel of aarde om daar te overwinteren.”
Broedparasieten
Na de winter begint alles weer opnieuw. Vrouwelijke koekoekshommels zoeken weer een nest om eieren te leggen. ‘Broedparasieten’ zijn het, dieren die zich voortplanten ten koste van andere dieren. Vergelijkbaar met de koekoek, een vogel die haar eieren legt in de nesten van andere vogels. Parasieten hebben zich door de tijd steeds aangepast aan hun gastheren. Je noemt dit ‘co-evolutie’. Bij koekoekshommels zie je dat aan de kleur en vorm. Ze lijken op hun gasthommels. Ze bezitten echter geen orgaan om stuifmeel naar het nest te vervoeren.
Met de tijd mee
Koekoekshommels hebben een dikkere bepantsering, meer gif en een langere, krommere angel dan andere hommels. Hun lichaam is aangepast om nesten te veroveren. Net als piraten ook aangepast zijn om schepen te veroveren. Haken, zwaarden en zeilschepen zijn inmiddels vervangen door snelle jachten, geweren en een digitaal netwerk. Parasieten zijn van alle tijden! Goed of niet? Het levert in elk geval spannende verhalen op, waar wij stiekem van smullen.
