Piet: een historisch beeld van onze vroege voorouder

Het enige dat Dubois had gevonden om mee te werken waren een schedelkapje, een dijbeen en een kies. Deze fossielen werden binnen 15 meter van elkaar gevonden en hadden zowel aapachtige als mensachtige kenmerken.

Dubois keek goed naar de vorm van de fossielen en vergeleek ze met de chimpansee, de neanderthaler en de moderne mens.

Het schedelkapje lijkt op dat van de chimpansee vanwege de grote wenkbrauwbogen met daarachter een versmalling van het schedeldak. Het verschil is dat de schedel van de voorouder een stuk groter moet zijn geweest dan die van de chimpansee. De wenkbrauwbogen van het schedelkapje lijken ook op die van de Neanderthaler, maar de rest van de schedel moet veel kleiner zijn geweest. 

Het dijbeen lijkt heel veel op dat van de moderne mens, omdat het recht is en niet krom, zoals bij de chimpansee. Dubois dacht daarom dat het van een rechtoplopende soort was, maar dat zijn herseninhoud tussen die van de mens en de chimpansee in zat. Geen moderne mens dus, maar wel aardig in die richting. Hij noemde zijn nieuw ontdekte soort Pithecantropus erectus, wat rechtopgaande aapmens betekent.

Voor het maken van het beeld gebruikte Dubois een van zijn zoons als model. Deze arme jongen heeft urenlang in de kou geposeerd. Dubois stopte een werktuig gemaakt van een gewei in de rechterhand van het beeld. Dubois dacht kennelijk dat de soort handig en intelligent genoeg was om dit  te maken. Hij maakte het beeld met opzet aapachtig, omdat hij Pithecantrophus erectus zag als ontbrekende schakel in de evolutie tussen een aapachtig dier dat in de bomen leefde en de moderne mens. 

Toen het beeld af was, werd het tentoongesteld op de wereldtentoonstelling van 1900 in Parijs. Weinig mensen begrepen de betekenis van Dubois’ ontdekking en vonden het beeld een vreemde vertoning. ‘Piet’ heeft al veel meegemaakt. Hij overleefde een bombardement tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het beeld had slechts beschadigingen aan de vingers. Een deel van de collectie fossielen van Dubois is bij het bombardement verloren gegaan. 

Het is inmiddels hoogste tijd om het beeld te restaureren. Ter voorbereiding op de restauratie is er een röntgenfoto gemaakt om te zien hoe de toestand van het beeld aan de binnenkant is. Na de restauratie kan ‘Piet’ nog honderden jaren in de collectie bewaard blijven.

Onlangs is een nieuw beeld gemaakt van Pithecantropus erectus voor de zaal Vroege mens in Naturalis. De soort is inmiddels hernoemd tot Homo erectus en wordt gezien als directe voorouder van de moderne mens. De soort die Dubois ontdekte wordt nu dus tot hetzelfde geslacht gerekend als de mens (Homo sapiens) en blijkt dus nog iets meer op ons te lijken dan Dubois dacht. Dit weten we, omdat er in de loop der tijd steeds meer fossielen van de soort zijn gevonden. Ons beeld van hoe hij eruitzag wordt dus steeds beter. 

Teruggave?

In 2022 deed de Indonesische regering een verzoek aan Nederland om de Dubois-collectie terug te geven aan Indonesië. Indonesië en Nederland gaan samen bekijken hoe het belang van de fossielen van Homo erectus uit de Dubois-collectie, voor Indonesië, Nederland en de rest van de wereld het beste kan worden gewaarborgd.