Wat is er waardevol aan een collectie fossielen?

Matthijs Graner, 10 oktober 2018

“Wat kost dat stukje mensenschedel?” en “Is dit fossiele bot te koop?” zijn veelgehoorde vragen in Naturalis. Een fossiel is veel waard voor de wetenschap, maar toch is het lastig de waarde in geld uit te drukken. Het heeft voor een wetenschapper een andere waarde dan voor jou of mij. Naturalis bewaart ruim 42 miljoen verschillende voorwerpen uit de natuur, met elk hun eigen waarde. Zo ook de Duboiscollectie, met menselijke fossielen. Wat maakt deze collectie zo bijzonder?

 

Onderdeel van:

Bijzondere fossielen bij elkaar

De zogenaamde ‘Dubois collectie’ bestaat uit ongeveer 40.000 fossielen. De Nederlander Eugène Dubois zocht naar een vroege mensachtige en baseerde zich hierbij op informatie van andere paleontologen als Raden Saleh en Franz Jughuhn. Uiteindelijk liet hij de fossielen rond 1890 uitgraven door dwangarbeiders op Java, in Indonesië. Wat deze collectie zo bijzonder maakt is dat Dubois er resten van die vroege mensachtige tussen vond. Om precies te zijn een dijbeen, schedelkapje en een kies. Later werd deze mensachtige beschreven als een Homo erectus, onze directe voorouder. Waaruit bestaat de Dubois collectie nog meer? “Wat mij betreft bestaat die uit drie delen”, zegt paleontoloog John de Vos, van Naturalis. “Allereerst de hierboven genoemde menselijke fossielen, daarnaast de fossielen van andere dieren en tenslotte het archief van Dubois, oftewel al zijn aantekeningen over de fossielen.” Een grote en bijzondere verzameling dus.

Veranda Dubois vol fossielen
Naturalis | Licentie: Alle rechten voorbehouden
De veranda voor Dubois' huis ligt vol fossielen

Omgevingsgeheimen

Dat die menselijke fossielen waarde hebben is duidelijk, want ze hebben tot een nieuw ontdekte soort geleid. Waarom bewaart men ook de fossielen van de andere, op Java gevonden dieren? John: “Die fossielen vertellen hoe de omgeving van Homo erectus eruit zag. Er zitten fossielen van gibbons (slingerapen) tussen, dus er moeten bomen zijn geweest. Er zitten krokodillen tussen, dus er was water en er zijn heel veel runderen gevonden, dus er moet een bosachtig graslandschap hebben bestaan.” Alle vondsten zijn puzzelstukjes van het verleden.

Stellingkast na stellingkast

Natuurhistorische objecten moeten vaak heel zorgvuldig worden opgeslagen, anders gaan ze verloren. Denk aan huiden van dieren, of gedroogde planten bijvoorbeeld. Voor fossielen is dat anders. Volgens John, die voorheen verantwoordelijk was voor de hele Dubois collectie, is het opslaan van fossielen geen hogere wiskunde: “De fossielen zijn versteend, dus ze vergaan niet zomaar. Insecten knabbelen er bijvoorbeeld niet aan. De fossielen netjes verpakken in dozen is voldoende. De aantekeningen van Dubois liggen in het archief.” In de toren van Naturalis staan dan ook stellingkasten vol met deze fossielen.

John met een aantal replica schedels van mensachtigen
Naturalis | Licentie: CC BY-NC-ND 4.0
John met een aantal replica schedels van mensachtigen.

Waarom bewaren?

Fijn dat het dan goed ligt opgeslagen, maar waarom willen we dit eigenlijk allemaal bewaren? “Dubois heeft met zijn vondsten voor het eerst keihard bewezen dat mensen ook evolueren”, vertelt John. Dat maakt die vondsten meteen veel interessanter en waardevoller. “Door die collectie te bewaren is herhaling van het onderzoek mogelijk. Kloppen de eerder gevonden resultaten nog wel of is wijziging nodig?”, zegt hij. Daarnaast maken nieuwe technieken het mogelijk om de collectie grondiger te onderzoeken dan voorheen. Soms ontdekt men dan ineens een schat, zoals de oester schelp in 2014. In deze schelp zijn bijzondere krassen gevonden: misschien wel de eerste gekerfde kunst van een mens ooit!

Wat de toekomst brengt

Het kan dus maar zo zijn dat er nog heel veel verborgen schatten in de collectie opgeslagen liggen. John: “Ik weet niet goed wat de toekomst zal brengen. De technieken om de ouderdom van de fossielen te bepalen worden waarschijnlijk beter. Dan is nog nauwkeuriger te bepalen wanneer Homo erectus leefde, bijvoorbeeld.”

 

Teruggave?

In 2022 deed de Indonesische regering een verzoek aan Nederland om de Dubois-collectie terug te geven aan Indonesië. Indonesië en Nederland gaan samen bekijken hoe het belang van de fossielen van Homo erectus uit de Dubois-collectie, voor Indonesië, Nederland en de rest van de wereld het beste kan worden gewaarborgd.

Ook interessant