De geurige wereld van insecten

Niels Kerstes, 28 februari 2019

Hoe lang je ook zoekt, de neus van een insect zul je niet vinden. Toch ruiken insecten van alles: waar voedsel te halen valt en partners te vinden zijn. Hoe doen ze dat? 

Onderdeel van:

Antennes om mee te ruiken

Hoewel insecten geen neus hebben, ruiken ze vaak juist erg goed. Dat doen ze met hun antennes. Die zitten vol met cellen die geuren opvangen. Hierdoor komen insecten veel te weten over hun omgeving.

Geurige bloemen

Insecten zoals bijen en vlinders zijn belangrijke bestuivers. Ze vliegen van bloem tot bloem en verspreiden zo stuifmeel. Veel bloemen lokken bestuivers met hun typische geur. Rozen ruiken bijvoorbeeld heel anders dan lavendelbloempjes. Hierdoor ontdekken insecten hun favoriete bloemen al van ver. Insecten leren ook tijdens het bestuiven. Ze onthouden de geuren van bloemen waar veel nectar te vinden is en gaan daar graag weer op af. Bloemen waar weinig te eten valt, slaan de bestuivers de volgende keer liever over.

Bloemen lokken hun bestuivers niet altijd met geuren die wij ook lekker vinden ruiken: de reuzenaronskelk lokt kevers en vliegen met de geur van rottend vlees.
iStock - GettyImages - evenfh | Licentie: RF Getty Images
Bloemen lokken hun bestuivers niet altijd met geuren die wij ook lekker vinden ruiken: de reuzenaronskelk lokt kevers en vliegen met de geur van rottend vlees.

Partners lokken en vinden

Bij veel nachtvlinders (of: motten) zijn de antennes van mannetjes een stuk opvallender dan die van vrouwtjes. Mottenvrouwtjes verspreiden geurstoffen in de lucht om de mannetjes te lokken. De vrouwtjes gebruiken steeds maar een heel klein beetje geurstof. De geurstof is kostbaar en ook roofdieren kunnen op de geurstoffen afkomen. Om die kleine beetjes geurstof van grote afstand te ruiken, zijn de mottenmannetjes uitgerust met indrukwekkende antennes. Want hoe groter de antennes, hoe meer geurcellen er op passen en hoe eerder het mannetje het vrouwtje ontdekt.

Links het mannetje en rechts het vrouwtje van een nachtpauwogensoort. Het mannetje heeft brede, gevederde antennes.
Links het mannetje en rechts het vrouwtje van een nachtpauwogensoort. Het mannetje heeft brede, gevederde antennes.
Chris Noble | Licentie: CC BY-SA 3.0

Planten roepen om hulp

Sluipwespenvrouwtjes leggen hun eitjes in levende insecten, die gastheren genoemd worden. De sluipwespenvrouwtjes vinden hun gastheren dankzij geurstoffen. 

Sluipwespenvrouwtjes hebben een legboor (een soort lange naald) aan het eind van hun lichaam waarmee ze in hun gastheer steken en hun eitjes leggen.
Sluipwespenvrouwtjes hebben een legboor (een soort lange naald) aan het eind van hun lichaam waarmee ze in hun gastheer steken en hun eitjes leggen.
iStock - GettyImages - hekakoskinen | Licentie: RF Getty Images

Nou is het niet zo dat de toekomstige gastheren zelf zo veel geur verspreiden. Ze verraden zichzelf natuurlijk niet. Zodra insecten aan een plant knagen, is het juist de plant die hulp inroept en geurstoffen de lucht in stuurt. Wanneer een rups van een koolwitje aan een boerenkool knabbelt, maakt de boerenkoolplant geurstoffen aan. Dat doet de plant ook wanneer hij door bladluizen wordt leeggezogen. Maar als de plant door rupsen wordt opgegeten, maakt hij andere geurstoffen aan dan wanneer hij door bladluizen wordt aangevallen. Een sluipwespenvrouwtje dat juist op zoek is naar een rups als gastheer, weet dankzij de geurstoffen van de planten dus precies waar ze moet zijn. Wanneer de eitjes in de gastheer uitkomen, eten de sluipwespenlarven de gastheer van binnenuit op.

Deze sluipwesp legt haar eitjes in een gastheer, een rups.
Wikipedia | Licentie: CC0
Deze sluipwesp legt haar eitjes in een gastheer, een rups.

Goede leerlingen

De sluipwespenvrouwtjes ruiken niet alleen uitstekend, ze leren ook heel goed. Ze onthouden de geuren waarmee ze eerder een gastheer ontdekten. Dit kan ook mensen goed van pas komen. Wetenschappers ontdekten dat je sluipwespen kunt trainen. Als je een sluipwesp eitjes laat leggen in een gastheer, en tegelijkertijd een nieuwe geur laat ruiken, zal de sluipwesp daarna op die geur afgaan. Zo zijn sluipwespen te trainen om bijvoorbeeld drugs en explosieven te ontdekken. Wie weet, misschien zijn insecten wel de speurhonden van de toekomst? 

Als jij sluipwespen zou trainen, welke geur laat jij ze dan opsporen?

Ook interessant