Welkom in de ijstijd, de tijd van harige olifanten met kromme slagtanden. Wist je dat Naturalis de grootste verzameling mammoetbotten van de wereld heeft?
Wat dacht je van de enorme aantallen botten die in de bodem te vinden zijn? Overal in Nederland komen ze naar boven bij baggerwerkzaamheden. Noordzeevissers krijgen ze ook in hun netten. Naturalis heeft een heel mammoetkerkhof bij elkaar verzameld, met meer dan 7000 botten. Zo'n megacollectie leert je veel over de ijstijd.
Natasja den Ouden waakt over de mammoetbotten in Naturalis. Ze heeft de heupbeenderen bij de heupbeenderen gelegd, de wervels bij de wervels en de kiezen bij de kiezen, als in een soort prehistorische garage. Onderzoekers ontdekken zo sneller nieuwe dingen. Toen ze de kiezen goed bekeken, viel het op dat er verschillen waren te zien. Ze ontdekten dat er in ons land meerdere mammoetsoorten voorkwamen.
Mammoeten hadden joekels van kiezen. Geen wonder, het waren de beste planteneters ooit. Hun kiezen bestaan uit harde platen (lamellen), die met natuurlijk cement aan elkaar zijn gelijmd. Zo ontstaat een groot kauwvlak dat nodig is om harde grassen te vermalen.
De onderzoekers keken naar de vorm van de platen en telden het aantal platen per kies. Zo konden ze de kiezen in drie groepen verdelen:
Ze concludeerden dat er in ons land drie mammoetsoorten hebben geleefd: de zuidelijke mammoet, de steppemammoet en de bekendere wolharige mammoet.
Vertrok twee miljoen jaar geleden uit Afrika. Zijn kiezen waren grof gebouwd en bestonden uit 12 tot 15 dikke platen. Geschikt om bosplanten, bladeren en takken te vermalen.
Ontstond rond 800.000 jaar geleden uit de zuidelijke mammoet. Het bos maakte plaats voor een open steppelandschap met veel gras en plukjes bomen. Gras is heel taai om te eten. Daar zijn kiezen met meer platen voor nodig. Onderzoekers telden 18 tot 19 platen per kies.
Vanaf 100.000 jaar geleden werd zo koud dat er alleen grassen en kruiden groeiden. De steppemammoet raakte aangepast aan de nieuwe omstandigheden en evolueerde tot wolharige mammoet. Mammoeten kregen een dikke vacht tegen de kou en hun kiezen veranderden in een soort molenstenen. Met 27 platen per kies kauwden ze dagelijks makkelijk 200 kilo gras weg.
Kiezen verraden dus ook evolutie. Maar zijn de verschillen groot genoeg om drie soorten te onderscheiden? Sommige paleontologen vinden van niet. Kiezen van de steppemammoet lijken soms sterk op die van de zuidelijke mammoet. En veel kiezen van de wolharige mammoet hebben hetzelfde patroon als de steppemammoet. Is er wel een steppemammoet geweest? Misschien is de wolharige mammoet meteen uit de zuidelijke mammoet ontstaan. Wie heeft er nu gelijk? Mammoeten leven niet meer, dus zeker weten zullen we het nooit.
