Caribische soortenrijkdom in kaart brengen: hoe doe je dat?

Sander Pieterse, 14 november 2017

In de Caribische Zee, ingeklemd tussen Noord-, Midden- en Zuid-Amerika, ligt tropisch Nederland. Het zijn de eilanden Aruba, Bonaire en Curaçao, vlakbij de kust van Venezuela. Noordelijker liggen Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten. Deze zes eilanden heetten tot 2010 de Nederlandse Antillen. Als onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden houdt Naturalis bij welke soorten dieren, planten en schimmels er op de eilanden voorkomen. Hoe weet je welke soorten er leven?

Onderdeel van:

De zes Nederlandse eilanden in het Caribisch gebied: onder Aruba, Bonaire en Curaçao en boven Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten

TUBS/Wikimedia Commons I Licentie CC BY-SA 3.0

Onderzoek door de eeuwen heen

Sinds de 18de eeuw doet men onderzoek naar de soortenrijkdom (biodiversiteit) van de zes eilanden. Deze eilanden zijn pas eind 15de eeuw ontdekt door de Europeanen. Nederlanders vestigden zich daar al snel vanwege handelsmogelijkheden. De eilanden werden zo Nederlandse kolonies. Natuuronderzoekers beschreven er de eerste plant- en diersoorten in de 18de eeuw.

Vanaf de 20ste eeuw nam de kennis van de natuur op de eilanden snel toe, met dank aan Nederlandse onderzoekers zoals Pieter Wagenaar Hummelinck en frater Arnoldo. Frater Arnoldo was daar eigenlijk om het Rooms-Katholieke geloof te verspreiden en les te geven. Hij was echter ook een echte natuurliefhebber. Deze onderzoekers verspreidden hun kennis over de natuur op de eilanden via wetenschappelijke artikelen en boeken, die we nu in de bibliotheek van Naturalis bewaren. Ze verzamelden ook dieren en planten en stuurden die naar Nederlandse musea. Veel van deze waardevolle verzamelingen liggen nu veilig opgeslagen in Naturalis.

Vermelding van een koraalsoort uit Curaçao in het boek “Natuurlyke historie der plant-dieren”. Dit boek is geschreven door de in Leiden studerende Duitser Pallas. De Nederlandse vertaling komt uit het jaar 1768; vandaar de ‘gekke’ oud-Nederlandse taal

Licentie: CC0

De zakflora van frater Arnoldo uit 1954, met informatie over de planten van Aruba, Bonaire en Curaçao.

Licentie: CC0

Een pot met daarin een vlokreeft uit de collectie van Naturalis, verzameld door Pieter Wagenaar Hummelinck op Aruba in 1927

Naturalis I Licentie: CC0

Op de labels van de planten en dieren in de museumcollectie staat vaak precies waar en wanneer zij gevonden zijn. Kun je bedenken waarom dit handig is?

Naturalis op expeditie naar de eilanden

Onderzoekers van Naturalis reizen nog regelmatig naar het buitenland om te speuren naar dieren en planten, ook naar het Caribisch gebied. De afgelopen jaren waren onze onderzoekers op Sint Eustatius. Ze zochten met vallen en netten naar dieren en verzamelden planten op het land en langs de kust. Ook op foto’s en in watermonsters zijn levensvormen te ontdekken.

Daarna is het hard werken om voor alle verzamelde en gefotografeerde planten en dieren te kijken wat ze precies zijn. Dit proces van naamgeving en ordenen heet determineren. Determineren doe je bijvoorbeeld door te speuren in boeken en publicaties van collega-wetenschappers met plaatjes en beschrijvingen van soorten. Een andere mogelijkheid is het vergelijken van jouw vondsten met museumcollecties zoals die van Naturalis. Een nieuwere manier van determineren is laboratoriumonderzoek naar DNA.

Nieuwe soorten

Het team van Naturalis ontdekte tientallen nieuwe insecten en zelfs enkele nooit eerder op het eiland waargenomen vogels. Een van de hoogtepunten was een slak die nog nooit iemand gezien had: een nieuwe soort voor de wetenschap! Naturalisonderzoeker Ton de Winter vernoemde deze slak naar de berg waarop hij gevonden was.

Andere onderzoekers van Naturalis bestuderen de natuur onderwater. Ze gaan op duikexpeditie naar bijvoorbeeld de Sababank, een reusachtig koraalrif nabij het eiland Saba. De duikers ontdekken in die onderwaterwereld vaak nieuwe soorten om te fotograferen, verzamelen en beschrijven.

Naturalis | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0

Plantenkenner Tinde van Andel van Naturalis bekijkt samen met twee studenten welke planten zij op Sint Eustatius hebben gevonden.

Glyphyalus quillensis, een nieuwe slakkensoort gevonden op Sint Eustatius, vernoemd naar de vindplaats The Quill.

Naturalis | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0

Kennis verzamelen in een digitale databank

Bij Naturalis hebben we alle kennis uit wetenschappelijke publicaties, museumcollecties en waarnemingen van onderzoekers bij elkaar gezocht en uitgeplozen. Daaruit kwam een grote lijst met alle soorten planten, dieren en schimmels die op de zes eilanden voorkomen. Die lijst is geen papieren lijst, maar een digitale lijst, nu handig te doorzoeken via een website. Zo vinden onderzoekers en natuurliefhebbers snel antwoord op de volgende vragen:

Hoeveel soorten (vissen, vogels, insecten, enz.) komen er op de eilanden voor?
Welke soorten kwamen daar van nature al voor en welke zijn door de mens geïntroduceerd?
Hoe zien deze soorten eruit? (je ziet prachtige foto’s)
Hoe heten de soorten in het Nederlands, Engels of Papiaments?
Welke soorten leven in de zee, zoetwater of op het land?
Combineren kan! Bijvoorbeeld: welke zeevissen komen van nature voor op Sint Eustatius en Saba?

Welke zoekvraag bedenk jij voor de Caribische eilanden?

Als we nieuwe dingen over deze soorten ontdekken, of nieuwe soorten vinden op de eilanden, voegen we die gelijk toe aan de lijst. Zo is deze altijd up-to-date. Die digitale lijst noemen we het Nederlands Caribisch Soortenregister, in het Engels de Dutch Caribbean Species Register. Die soortenlijst vormt een mooie samenvatting van onze huidige kennis over de biodiversiteit in van de Nederlandse eilanden in het Caribische gebied.