Waaraan herken je een meteoriet?

Hansjorg Ahrens, 19 april 2021

Is dit een meteoriet? Die vraag krijgt Naturalis vaak. Mensen laten dan vaak een gladde, donkere steen zien. Meestal is het iets anders. Meteorieten zijn namelijk erg zeldzaam. Hoe weet je of een steen een meteoriet is? En wat kun je van meteorieten leren?

Onderdeel van:

''De kans dat je de loterij wint is groter dan een meteoriet vinden,'' zegt Leo Kriegsman, meteorietenkenner van Naturalis. Meteorieten zijn stenen uit de ruimte die op Aarde terechtkomen. In Nederland zijn er tot nu toe maar zes gevonden. ''Stenen waar mensen mee aankomen, zien er soms wel uit als meteoriet, maar als je goed kijkt, missen ze de juiste kenmerken.''

Leo met een meteoriet die in januari 2017 door het dak van een schuurtje in Nederland sloeg.

Leo met de Broek in Waterland meteoriet die in januari 2017 door het dak van een schuurtje in Nederland sloeg.

Smeltkorst

Een echte meteoriet lijkt net van de barbecue te komen. Vaak hebben meteorieten een smeltkorst, een glazige gladde buitenkant. Die ontstaat door wrijving met de atmosfeer. Meteorieten schieten met snelheden tot dertig kilometer per seconde (!) door de dampkring en botsen op de luchtdeeltjes. Ze zien er dan uit als vuurbollen. De buitenkant wordt zo heet, dat die smelt en verdampt. In de atmosfeer neemt de snelheid weer af, waardoor de buitenkant hard wordt. Kleine meteorieten smelten vaak helemaal weg voor ze de grond raken; alleen grotere overleven de helletocht. Hun kleur is meestal zwart of donkerbruin. IJzermeteorieten zijn vaak glanzend en hebben vaak gladde kuiltjes die lijken op duimafdrukken in klei. Steenmeteorieten zijn matter en ook een beetje ruw. Meteorieten zijn ook vaak een beetje magnetisch. Om te testen of het een meteoriet is, kun je er een magneet bij houden om te kijken of hij de meteoriet aantrekt. Leo doet dat zelf liever niet: "Dat verstoort het geringe magneetveld dat soms nog opgeslagen zit in de meteoriet."

Naar meteorieten zoeken

De beste plekken om meteorieten te zoeken zijn Antarctica en de Sahara. Ruimtestenen steken goed af tegen de witte ijsmassa en het gele woestijnzand. Tijdens speurtochten hebben medewerkers van Nasa al meer dan 10.000 meteorieten verzameld. Er rijdt zelfs een speciaal robotwagentje op Antarctica rond, dat naar meteorieten zoekt! Maar ook in Nederland wordt naar meteorieten gezocht. Als er een vuurbol in de lucht is gezien, kan er misschien een meteoriet zijn gevallen. Zomaar zoeken heeft geen zin. Eerst wordt allerlei informatie verzameld: foto's die mensen hebben gemaakt, verhalen van ooggetuigen, en vooral de beelden van all sky-camera's die op verschillende plekken zijn opgesteld en die de hemel continu in de gaten houden. Met deze informatie wordt de baan berekend die de meteoriet heeft afgelegd. Zo kan vrij nauwkeurig worden bepaald in welk gebied gezocht moet worden naar mogelijke brokstukken. Ook wordt een ruimer gebied afgezocht als er ergens een meteoriet is ingeslagen. Waar er één is gevallen, liggen er misschien meer.

Robot meteorietenzoeker op Antarctica.

NASA | Licentie: CC0

Van Mars en Maan

Veel meteorieten stammen uit de zogenaamde planetoïdengordel, een ver weg gelegen gebied tussen Jupiter en Mars waar giga veel ruimtepuin rondzwerft. Maar er komen op Aarde ook meteorieten terecht van dichterbij. Bij grote inslagen op Mars of de Maan kan een deel worden weggeslingerd en later op Aarde terecht komen. Zo is in 1815 bij Chassigny in Frankrijk voor het eerst een Marsmeteoriet gevonden. Onderzoek aan zulke meteorieten leert ons meer over de rode planeet, zonder dat we er zelf heen hoeven. Zo'n steen laat bijvoorbeeld zien welke gassen op Mars voorkomen. De Nasa gebruikt deze informatie om Marsmissies voor te bereiden. Ruimtemateriaal kunnen we nu ook zelf gaan halen. De Japanse ruimtemissie Hayabusa 2 snoepte bijvoorbeeld in 2018 een beetje gesteentemateriaal af van de planetoïde Ryugu.

Planetoïde Ryugu heeft een diameter van ongeveer 900 meter.

ISAS/JAXA | Licentie: CC BY 4.0

Diepenveenmeteoriet

De favoriete meteoriet van Leo Kriegsman is de in 1873 gevallen en direct gevonden Diepenveenmeteoriet. Pas sinds 2013 is hij serieus onderzocht door een internationaal team van 26 onderzoekers. Men ontdekte dat het een zogenaamde koolstofchondriet is: een zeer oude meteoriet die de geboorte van het zonnestelsel heeft meegemaakt, 4,6 miljard jaar geleden. Het spannende is dat Leo en zijn collega's hebben ontdekt dat de samenstelling van de Diepenveenmeteoriet sterk overeenkomt met het teruggebrachte materiaal van de planetoïde Ryugu. Zou de Diepenveenmeteoriet misschien van deze planetoïde afkomstig zijn?

De Diepenveenmeteoriet.

Marco Langbroek | Licentie: CC0

Diepenveen op de kaart.

Bouwstenen van het leven

Omdat de Diepenveenmeteoriet vrij zacht is, kunnen er dunne plakjes afgeschaafd worden. Gewoon met een scheermes. In dat materiaal zijn stofjes gevonden die we ook tegenkomen bij levende wezens: aminozuren. Alleen zijn ze in de Diepenveenmeteoriet niet ontstaan door het leven, maar door chemische processen in de vroege vormingsfase van ons zonnestelsel. Dat maakt de meteoriet nog bijzonderder. Hebben koolstofchondrieten misschien ooit de bouwstenen van het leven naar de Aarde gebracht? Het onderzoek hiernaar gaat verder.