Vanuit zee het land op: Tiktaalik

Marianne Benning, 26 september 2017

Ga mee terug in de tijd naar 375 miljoen jaar geleden: het Devoon. De aarde zag er anders uit dan nu. Veel soorten vissen, koralen en schelpdieren bevolkten de zeeën. Op het land groeiden al mossen en primitieve planten en struiken. Er leefden insecten en er kropen kleine ongewervelde dieren rond, maar tijdens het Devoon liepen op het land geen dieren met botten in hun lijf. Echt nergens. Dieren met botten, ook wel gewervelde dieren, zwommen alleen in zee.

Onderdeel van:

Beesten met botten

Tegenwoordig leven er ook dieren met botten op het land. Van kikker tot olifant en van ijsbeer tot muis, gewervelde landdieren vind je overal. Een belangrijke vraag over de evolutie: hoe zijn die gewervelde dieren op het land gekomen? Dat was wat wetenschapper Neil Shubin zich ook afvroeg. Welke bewijzen zijn er te vinden voor de verplaatsing van gewervelden van water naar land?

Is dit de verklaring?

De oudste fossielen van de eerste gewervelde viervoetige landdieren zijn bekend van 363 miljoen jaar geleden. Wetenschappers vermoedden dat een dier vanuit de zee het land op was gekomen. Hiervoor bestond lange tijd geen bewijs. Men dacht dat tijdens het Devoon vissen uit de familie van de kwastvinnigen aangepast raakten aan leven op het land. Kwastvinnigen hadden botstructuren in de ledematen die eerder op poten dan op vinnen leken. Door evolutie gedurende miljoenen jaren raakten deze kwastvinnigen aangepast aan het landleven. Men dacht dat de vinnen langzaam in poten veranderden en de ademhaling verschoof van kieuwen naar longen. Als dat idee waar was, dan was er dus ooit ook een dier dat viskenmerken én landdierkenmerken had. Een landdierachtige vis die in het water woonde en soms een uitstapje naar het land maakte. Een fossiel van zo’n dier was echter nog nooit gevonden.

Van idee naar expeditie

Onderzoeker Neil Shubin vond een artikel in een aardrijkskundeboek voor studenten. Door aardverschuivingen en gebergtevorming komen stukken land van vroeger weer naar boven. Hij las over eilanden in noord Canada waar de rotsen die nu aan het oppervlakte liggen 360 tot 380 miljoen jaar oud zijn. Er was nog nooit eerder een team onderzoekers geweest dat in dat koude gebied naar fossielen had gezocht. Ligt daar de ontbrekende schakel (missing link), een bewijs in de evolutie? In dit geval dus een fossiel van een landdierachtige vis. Neil en collega wetenschappers zagen een serieuze kans! Er werd geld verzameld, verzekeringen werden geregeld en een team werd klaargestoomd. Op naar Canada!

Ontdekkingsplek Tiktaalik
(c) Kennonv I Licentie: CC BY-SA 3.0
Bij het pijltje is het fossiel van de Tiktaalik ontdekt.

De vondst

In het koude Canada werd hij gevonden: Tiktaalik. Een fossiel van een dier dat nu bekend staat als die ontbrekende schakel. Kijk er eens goed naar in de afbeelding bovenaan. Zie je zijn schubben en vinnen? Dat doet denken aan een vis. Wetenschappers die de botten onderzochten, ontdekten dat Tiktaalik zijn vinnen niet alleen gebruikte om te zwemmen. In de vinnen zitten kleine botten, een soort primitieve vingers, armen en een elleboog. Daarmee liep Tiktaalik op het land. Een ander nieuw kenmerk was de hals. Kijk eens achter zijn driehoekige kop, dan zie je hem zitten. Bij de vissen zit de kop vast aan het lichaam, vissen hebben geen hals. 

De Tiktaalik had ook een ribbenkast, wat denk jij dat dat betekende?

Zo zou Tiktaalik eruit gezien hebben.
Zo zou Tiktaalik eruit gezien hebben.
Wikimedia commons I Zina Deretsky | Licentie: CC0

De mens stamt af van de...

De ontdekking van Tiktaalik is uniek. Er zijn geen andere complete fossielen van landdierachtige vissen gevonden die zo oud zijn. Wel vaker zijn stukjes fossiel gevonden die de theorie van de evolutie van zeedier naar landdier ondersteunen. Wij als mensen zijn ook landdieren met botten. Misschien wist je al dat wij als mensen afstammen van aapachtigen. Maar waar stamde die aapachtigen dan vanaf? Precies, van andere viervoeters! En die? Die stamde weer af van de kwastvinnigen. Als je even doordenkt mag je dus zeggen: wij stammen van vissen af!

Ook interessant