Poetsgarnalen: schoonmakers van de zee

Waarom maakt een poetsgarnaal schoon?

Garnalensoorten die andere beesten schoonmaken noemen we poetsgarnalen. Ze lokken vissen naar zich toe om ze schoon te maken. Sommigen dansen en anderen laten hun grote scharen zien. Samen met hun vaak opvallende kleuren zijn het net reclameborden voor hun eigen wasserette. Vissen herkennen deze patronen en komen voor een poetsbeurt. Zelfs roofvissen die garnalen eten gedragen zich netjes. De schoonmaak verwijdert schadelijke parasieten. Voor de garnalen is er ook een beloning: het vuil is hun voedsel! De hulp van verschillende soorten aan elkaar heet symbiose.

Onderzoek naar poetsgarnalen

Charles Fransen is onderzoeker bij Naturalis en doet al 30 jaar onderzoek naar garnalen. Hij is geïnteresseerd in de verwantschap tussen garnalensoorten. Om die in kaart te brengen onderzoekt hij met welke diersoorten verschillende garnalen samenleven. Daar viel hem iets op aan de poetsgarnalen. “We maakten een heel grote stamboom om de evolutie van symbiotische garnalen te onderzoeken. Het bleek dat soorten die leven in de Atlantische en de Grote oceaan precies hetzelfde poetsgedrag vertoonden. Dat is heel apart, want die soorten leven al miljoenen jaren gescheiden van elkaar”  

Waar komt het poetsgedrag vandaan?

Hoe komt het dat soorten die zo veel verschillen hetzelfde gedrag vertonen? Hiervoor is onderzoek gedaan naar het DNA van heel veel garnalensoorten. Door het DNA met elkaar te vergelijken konden onderzoekers een stamboom maken. Deze vergelijking toont aan of garnalen dezelfde voorouder hebben. In deze stamboom viel het Charles op dat poetsgarnalen geen gemeenschappelijke voorouder hebben. Los van elkaar hebben ze dezelfde gedragskenmerken ontwikkeld. “We zagen wel dat op verschillende punten in die stamboom hetzelfde gedrag is ontstaan.” 

Bescherming van zeeanemonen

Hoe komen garnalen er dan bij om andere vissen schoon te poetsen? Charles: “De meeste poetsgarnalen leven op zeeanemonen. In die anemonen hebben we ook garnalen gezien die beginnend poetsgedrag vertonen. Dat wil zeggen dat ze dezelfde dansende bewegingen maken die echte poetsgarnalen maken om vissen te lokken. Wij denken dus dat poetsgarnalen van die soort afstammen.“ Volgens Charles is het voor poetsgarnalen heel handig om in zeeanemonen te leven. “Zeeanemonen hebben giftige tentakels waartussen de poetsgarnalen bescherming zoeken. De garnalen zijn zelf niet gevoelig voor dat gif. Vanuit die tentakels poetsen ze de vis. Als de poetsgarnaal buiten die anemoon loopt, is hij de klos!

Dat poetsgarnalen belangrijk zijn voor het natuurlijk evenwicht onder water bleek uit een Amerikaans onderzoek. Charles: “Onderzoekers hebben uit een koraalrif heel veel poetsgarnalen weggehaald. Dat liep niet al te best af voor de vissen die daar leefden!”