Planten doden eigen cellen om te overleven

Anne Hensen, 10 december 2018

Tijdens de herfst zie je bladeren verkleuren naar allerlei tinten rood, oranje en geel. De bladeren sterven langzaam af, maar de boom zelf is nog springlevend. Bomen en andere planten doen dit met opzet! Ongezonde en overbodige bladeren, bloemen en andere delen van de plant laten ze gecontroleerd sterven. Dit heet apoptose.

Onderdeel van:

Dode cellen kunnen beschermen

De herfstbladeren die je ziet tijdens een wandeling kosten een boom in de winter meer water en energie dan ze opleveren. De bladeren leveren een stuk minder energie, omdat er minder zonlicht is in de winter. Vandaar dat de meeste bomen hun bladeren verliezen in de winter. De boom laat dan de cellen tussen de steel en het blad verharden en afsterven. Zo waaien ze bij een windstoot makkelijk af zonder een open wond achter te laten. De plant zet dan apoptose in ter bescherming. Wanneer jij een wondje hebt, wordt er een korstje bovenop gebouwd. Planten doen dit op een andere manier. De plantencellen rondom een wondje verharden. Hierna gaan de cellen dood, waardoor ze een ondoordringbare laag vormen.

Eik wondafdekking
Rasbak - Wikimedia Commons | Licentie: CC BY-SA 3.0
Deze eik heeft zijn wond afgedekt met dode cellen.
Ontwikkelende kers
Sahehco, Wikimedia Commons | Licentie: CC BY-SA 3.0
Hier zie je de laatste overblijfselen van de bloem, die plaats heeft gemaakt voor de vrucht.

Voortplanting: mede mogelijk gemaakt door apoptose

Gecontroleerde celdood, of apoptose, is ook nodig voor voortplanting. Bevruchte bloemen sterven bijvoorbeeld af om plaats te maken voor een vrucht. Plantenwetenschapper Marco Roos van Naturalis legt uit hoe apoptose een rol speelt bij de geranium. Deze plant lanceert zaadjes, zodat er ergens anders een nieuw plantje kan groeien. “Als de cellen van de vruchtwand afsterven op bepaalde plekken, komt er spanning op het zaadje te staan”, legt Marco uit. “De wanden van deze cellen zijn niet allemaal even dik. Na het sterven drogen de wanden uit. Door het verschil in dikte en komt er spanning op te staan.” Uiteindelijk schieten de cellen letterlijk los en wordt het zaadje weggeschoten.

Vidhya Peetham_5th, YouTube | Licentie: Alle rechten voorbehouden

In dit filmpje zie je hoe andere planten hun zaadjes wegschieten.

Hoe ziet een boom er uit zonder apoptose?

Het verschil tussen afsterven en gecontroleerd doodgaan

In tegenstelling tot cellen die afsterven veroorzaakt door ziekte of kou, is gecontroleerde apoptose dus wel goed voor een plant. Wanneer celdood niet wordt gecontroleerd komen allerlei schadelijk stoffen en ziekteverwekkers vrij. Dit is gevaarlijk voor een plant. Tijdens apoptose zijn de stofjes die vrijkomen juist nuttig. Voedingsstoffen en bladgroenkorrels die voor energie zorgen in een cel zijn hier voorbeelden van. Vanuit de oude blaadjes gaan ze naar andere plekken waar de stoffen hergebruikt worden. Door het wegtrekken van bladgroenkorrels die blaadjes hun groene kleur geven, verkleuren de bladeren in de herfst naar andere tinten. Over apoptose bij mensen en dieren lees je meer in dit artikel. 

Signaal voor apoptose

Hoe weten cellen dat het tijd is voor apoptose? Meestal geven andere cellen in de plant daar signalen voor af. Dit gebeurt bijvoorbeeld na schade, als het herfst wordt of als een bloem bevrucht is. Een cel staat altijd op de uitkijk voor dit soort signalen. Wanneer een boom aanvoelt dat het kouder wordt zal een cel signalen ontvangen om tot apoptose over te gaan. Zo begint het verkleuren van de blaadjes op tijd voor de herfstdagen.

Deze onderzoekers weten hier wel wat van

Ook interessant