Madagaskar: een eiland vol verrassingen

Madelon Rietveld, 1 september 2017

Madagaskar, een prachtig eiland ten oosten van Afrika waar heel veel verschillende planten en dieren leven. Sommige soorten komen zelfs alleen op Madagaskar voor. Heb jij wel eens van een lemur gehoord? Of een girafkever? Doordat het eiland miljoenen jaren gescheiden is geweest van de rest van de wereld zijn er nog veel meer bijzondere dieren op Madagaskar te vinden. Maar hoe ontstond Madagaskar dan precies?

Onderdeel van:

Het onststaan van Madagaskar

Op dit moment bestaat de aarde uit zeven continenten: Europa, Afrika, Noord- en Zuid-Amerika, Azië, Australië en Antarctica. Deze grote stukken land zijn (bijna) niet met elkaar verbonden. Maar honderden miljoenen jaren geleden bestond de aarde uit supercontinenten. Afrika, Antarctica, Zuid-Azië en Madagaskar zaten toen allemaal aan elkaar vast. In de loop van de tijd zijn deze gebieden uit elkaar gegaan. De buitenste laag van de aarde, de lithosfeer, bestaat namelijk uit verschillende platen die allemaal bewegen. Zo is het eiland Madagaskar ontstaan zoals we dat nu kennen.

De scheiding van Madagaskar begon zo’n 160 miljoen jaar geleden toen het eiland zich afsplitste van Afrika. Daarna brak de verbinding met Antarctica en na ongeveer 88 miljoen jaar maakte Madagaskar zich ook los van Zuid-Azië. Het eiland heeft daardoor miljoenen jaren geen contact gehad met andere continenten. Door de geïsoleerde ligging kon de evolutie er zijn eigen gang gaan en ontstonden er bijzondere planten en dieren. Meer dan 90% van de soorten die op Madagaskar leven, vind je nergens anders op aarde. Ga je mee op safari?

Continental drift
160 miljoen jaar geleden splitste Madagascar zich af van Afrika
Thinkstock | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0

Creatieve lemuren

Lemuren, ook wel bekend als maki’s, zijn dieren die je in het wild alleen op Madagaskar vindt. Er zijn veel verschillende lemuren, maar één ding is bij iedere lemur hetzelfde: ze hebben allemaal een tandenkam. Deze rij scherpe voortanden gebruiken ze vooral om hun vacht te verzorgen. Ook leven bijna alle lemuren in bomen. De meeste soorten zijn overdag actief, maar er zijn ook lemuren die juist ’s nachts wakker zijn.

Een lemur die ‘s nachts wakker is, is het vingerdier. Vingerdieren zijn gek op larven en gebruiken een bijzondere techniek om hun lievelingseten te vinden. Ze hebben een enorme lange middelvinger waarmee ze op de bast van een boom tikken. Zo horen ze of er holle ruimtes in de boom zitten. Daar verstoppen larven zich. Vervolgens peuteren ze de larve met hun lange middelvinger uit de boom. Een techniek die zij als enige (half)aap gebruiken. Erg bijzonder dus! Maar er zijn meer lemuren die iets aparts doen. Sommige lemuren smeren hun vacht namelijk in met het gif van duizendpoten.

Waarvoor zouden ze dat doen denk je?

Ringstaartmaki
De ringstaartmaki is een van de lemurensoorten op Madagascar
Thinkstock | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0

Grootste jager

Van insecten hebben lemuren misschien geen last meer als ze zich insmeren met gif, maar dat wil niet zeggen dat ze veilig zijn. De fretkat, het grootste roofdier van Madagaskar, eet namelijk graag lemuren en laat zich door het gif niet afschrikken. Naast lemuren eten ze onder andere vogels en slangen. Fretkatten leven bijna het hele jaar alleen. Toch zijn ze daardoor geen makkelijk hapje voor andere roofdieren. Fretkatten zijn namelijk de grootste jagers op het eiland. Andere dieren durven de fretkat niet aan te vallen. Ze hebben dus geen vijanden en kunnen rustig in hun eentje in bomen klimmen en over het eiland rennen zonder gevaar te lopen.

Fretkat
Thinkstock | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
De fretkat is de grootste jager op Madagascar
Sissende kakkerlakken
Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
Sissende kakkerlakken sissen keihard om vijanden af te schrikken

Interessante insecten

Naast zoogdieren vind je ook insecten op het eiland. Zo leeft op Madagaskar de komeetstaartvlinder. Zij hebben geen mond waardoor ze niet kunnen eten. Daardoor leven ze maar heel kort. Naast deze grote vlinder vind je ook een van de grootste kakkerlakken op het eiland. Zij sissen heel hard om hun vijanden af te schrikken. Dit doen ze door lucht door een klein buisje in hun lichaam te blazen. Ze kunnen zelfs zo hard sissen dat het pijn doet aan je oren! Door hun gesis worden ze sissende kakkerlakken genoemd. Ze leven al zo’n 300 miljoen jaar op aarde. Sissende kakkerlakken waren er dus al voor de dino’s! Sindsdien zijn ze weinig veranderd.

De grootste

De sissende kakkerlak leeft al miljoenen jaren op Madagaskar, maar er zijn ook dieren uitgestorven. Van de olifantsvogel worden op Madagaskar alleen nog resten gevonden. Toch is de olifantsvogel heel speciaal. Het was waarschijnlijk de grootste vogel die ooit op aarde rond heeft gelopen. Zijn eieren waren gigantisch en tegenwoordig worden soms nog eierschalen gevonden in het zuiden van Madagaskar. Een heel ei is erg bijzonder, maar dankzij de 19e-eeuwse ontdekkingsreiziger Alfred Grandidier heeft Naturalis deze in de collectie. Het ei is bijna zo groot als een watermeloen!

De olifantsvogel
Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
De olifantsvogel
Madagascar bij
Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
Op Madagaskar leeft de kleinste bij ter wereld

De kleinste

Er komen niet alleen grote, maar ook super kleine dieren op het eiland voor. De kleinste bij ter wereld, de Liotrigona bitika, wordt slechts 2 mm groot. De kleinste kameleon, Brookesia micra, leeft ook op Madagaskar. Zelfs als je de staart meerekent, is hij maar 3 cm lang. Alhoewel de meeste kameleons bekend staan om hun goede camouflage, kan deze kameleon zijn kleur niet aanpassen. Gelukkig is de kleur van de Brookesia micra al zo goed aan zijn leefomgeving aangepast dat dit ook niet nodig is. Hij valt bijna niet op. Ook de op één na kleinste kameleon, Brookesia minima, is op Madagaskar én in de collectie van Naturalis te vinden.

Kleinste kameleon
Brookesia micra is de kleinste kameleon ter wereld
Licentie: CC BY-NC-SA 4.0

De girafkever van Madagaskar is een eigenaardig dier. De nek van de mannetjes is wel twee tot drie keer zo lang als de nek van de vrouwtjes. Waarom zou het voor de mannetjes handig zijn om zo’n lange nek te hebben?

Girafkever
Het mannetje van de girafkever heeft een erg lange nek
Frank Vassen | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0

Reizigersboom

Naast bijzondere dieren, vind je ook bijzondere planten op Madagaskar. De bladeren van de reizigersboom vormen samen een waaier. Voor reizigers was deze boom vroeger heel belangrijk. Ze dachten er vers water te kunnen halen. Ideaal voor als je onderweg dorst krijgt. Maar tegenwoordig weten we wel beter. Het water dat in de bladeren achterblijft zit vol met bladresten en muggenlarven. Als je niet ziek wilt worden, kun je hier dus beter geen slokje van nemen als je op reis bent.

Reizigersboom
Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
De reizigersboom

Zou jij naar Madagaskar willen reizen? Welke dieren zou je dan graag zien? Zijn er ook dieren die je liever niet tegenkomt?