E+ GettyImages - Lissart | Licentie: RF Getty Images
Pyriet
Fools gold
Pyriet wordt ook wel 'gekkengoud' (fools gold) genoemd. Na de ontdekking van goud in Californië, in 1848, trokken gelukszoekers naar het westen van de Verenigde Staten in de hoop een goudklompje te vinden of toch op zijn minst thuis te komen met een handvol goudkorrels. Goud is zeldzaam, dat vind je niet zomaar. Pyriet komt echter veel voor. Onervaren goudzoekers wisten niet dat goud nog net iets mooier glanst en kwamen met hun oogst bij de goudhandelaren. Zij vertelden dat het niets waard was wat ze gevonden hadden. Pyriet had de goudzoekers in de maling genomen.
Hanco Zwaan (met fel licht) op zoek naar kristallen in een mijn.
Naturalis Biodiversity Center | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Wat is pyriet eigenlijk?
Hanco Zwaan, mineraloog bij Naturalis: ''Pyriet is een verbinding van ijzer en zwavel. IJzer komt op aarde veel voor, zwavel ook. Zwavel bindt gemakkelijk met metalen als ijzer. Waar de twee bij elkaar komen, kan pyriet ontstaan. De verbinding van ijzer en zwavel geeft pyriet zijn metaalglans en kleur die erg op goud lijkt.''
Pyrietkristallen hebben soms ook andere vormen.
Naturalis Biodiversity Center | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
Niet te geloven
Pyriet vormt kubische kristallen. Ze zien eruit als vierkante doosjes. Elk kristal heeft zes vlakken. Kaarsrecht en met messcherpe hoeken. Hanco: ''Als ik iemand een blokje pyriet in handen geef, kan hij bijna niet geloven dat het in de natuur is ontstaan.'' Vaak groeit uit een pyrietkristal weer een nieuw kristal. Het 'broertje' is meestal kleiner en staat schuin op het kristal waar het uit groeit. Zo'n dubbelkristal noem je een tweeling. Hanco: ''Wat het voor goudzoekers extra lastig maakte is dat goud soms ook in hoekige vormen kan kristalliseren. Pyriet is dus een echte bedrieger.''
Petra Sonius | Licentie: CC BY-NC-ND 4.0
Pyriet tweeling
Wat is het verschil?
Hanco: ''Pyriet en goud zijn uit elkaar te houden door goed naar de kleur te kijken. Pyriet is meestal lichter geel dan goud. Verder is goud gemakkelijk te vervormen, het is zacht en pletbaar, terwijl pyriet bros is en in stukjes splintert.'' Handig om te weten als je op goudjacht gaat.
Waar kun je het voor gebruiken?
Pyriet werd door de oude Grieken gebruikt om vuur te maken. Sla je met een hamer op het mineraal, dan ontstaan er vonken. Het Griekse pyr betekent dan ook vuur. Pyriet wordt ook gebruikt om zwavelzuur te maken. Zwavelzuur wordt gebruikt in kunstmest, bij de olieraffinage en als hulp om andere mineralen te winnen.
Pyriet uit Winterswijk
www.mineralenverzamelen.nl | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Waar is het vinden?
Pyriet lijkt niet alleen op goud, het komt ook vaak samen met dit edelmetaal voor. Bijvoorbeeld in de rijke goudertsaders van Witwatersrand in Zuid-Afrika. In Nederland wordt pyriet niet gewonnen. Maar kans op mooie pyrietkristallen heb je met een bezoek aan de steengroeve van Winterswijk. Ze noemen ze daar 'Winterswijks goud'. Ook in fossiele botten zit vaak pyriet. De edmontosaurus van Naturalis zit er vol mee, al heeft het skelet een bruine kleur. Pyrietkristallen zitten binnenin de dode beencellen, daarom is de vorm van de botten bewaard gebleven. Hanco: ''Pyriet is echt een te gek mineraal!''
Pyrietskelet van edmontosaurus in Naturalis.
Naturalis Biodiversity Center | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
