Het waarschuwingssysteem van stokstaartjes

Niels Kerstes, 28 januari 2019

Op de Afrikaanse savannes is de kust voor stokstaartjes nooit helemaal veilig. Roofdieren die het op ze gemunt hebben kunnen overal vandaan komen: vanaf de grond én uit de lucht. De kleine, kwetsbare stokstaartjes moeten dus flink uitkijken wanneer ze buiten op zoek zijn naar lekkere, sappige insecten. Hoe gaan de stokstaartjes om met het gevaar?

Onderdeel van:

Op wacht

Stokstaartjes leven in groepen van soms meer dan dertig dieren. Deze kleine zoogdieren leven een groot gedeelte van de dag in ondergrondse holen. Hier zijn ze veilig voor roofdieren. Voor hun voedsel moeten de stokstaartjes toch echt naar buiten. Daar loeren allerlei gevaren: jakhalzen, roofvogels en slangen zijn allemaal dol op stokstaartjes. Om elkaar te beschermen, hebben de stokstaartjes hun eigen waarschuwingssysteem ontwikkeld. Tijdens het eten staan een paar stokstaartjes op de uitkijk. Deze wachters kiezen een hoge plek uit, een heuveltje bijvoorbeeld, en houden de hele omgeving goed in de gaten.

WikimediaCommons - Charles J Sharp | Licentie: CC BY-SA 4.0
Een stokstaartje op zoek naar insecten
Dit stokstaartje houdt de omgeving goed in de gaten
Flickr - Derek Keats | Licentie: CC BY 2.0

Pas op, een …!

Als deze wachters een gevaar zien, zoals een adelaar in de lucht, dan waarschuwen ze hun soortgenoten met een alarmroep. De stokstaartjes hebben verschillende geluiden voor verschillende gevaren. Als een roofvogel voorbij vliegt, maken de wachters een speciaal geluid. Dit geluid zegt: het gevaar komt van boven, houd de lucht in de gaten! Als een jakhals de bron van het gevaar is, dan roepen de wachters op zo’n manier dat iedereen weet dat het gevaar van de grond komt. De wachters laten met hun roep ook weten hoe dringend het gevaar is: is een jakhals ver weg, dan maken de wachters een soort piepend geluid. Wordt het gevaar groter, dan lijkt het geluid meer op een alarm. Is het roofdier nog dichterbij, dan beginnen de wachters te blaffen.

Bij vechtarenden staan regelmatig stokstaartjes op het menu
WikimediaCommons - Charles J Sharp | Licentie: CC BY-SA 4.0

Iedereen helpt mee aan dit waarschuwingssysteem. De stokstaartjes wisselen af wie er op wacht staat. Zo heeft iedereen genoeg tijd om te eten.

Ook zadeljakhalzen ontbijten graag met een stokstaartje
WikimediaCommons - Hans Hillewaert | Licentie: CC BY-SA 4.0
Youtube | Licentie: Alle rechten voorbehouden

Hier hoor je verschillende alarmroepen van de stokstaartjes. De jakhals is ver weg (gepiep, 1:23), beweegt richting de stokstaartjes (alarm, 1:42) en komt nog dichterbij (geblaf, 1:55).

Afluisteraars

Stokstaartjes zijn niet de enige dieren met een uitgebreid waarschuwingssysteem. De Japanse koolmees heeft bijvoorbeeld aparte alarmroepen voor slangen, kraaien en marters. Dieren die zelf geen waarschuwingssysteem hebben, maken soms gebruik van waarschuwingssystemen van andere dieren. Zo luisteren geelhelmneushoornvogels naar de geluiden van apen. Deze apen, dianameerkatten, leven net als de neushoornvogels in bossen in Zuid-Amerika. De apen hebben een aparte alarmroep voor arenden en luipaarden. Als de apen hun soortgenoten waarschuwen voor een arend, dan weten de neushoornvogels ook dat er een arend in de buurt is. De neushoornvogels bewegen dan richting het alarm van de apen. Waarschijnlijk doen ze dit zodat de arend weet dat hij gezien is. Luipaarden vormen geen gevaar voor de neushoornvogels. Wanneer de apen voor een luipaard waarschuwen, gaan de neushoornvogels meestal ongestoord verder met waar ze mee bezig waren.

Kun je ook nadelen bedenken van alarmroepen?