Een egel in reuzenformaat

Matthijs Graner, 11 november 2021

Iedereen heeft wel eens een egel gezien. Zo’n klein, stekelig beestje dat zich tot een bal kan oprollen. Maar klein zijn egels niet altijd geweest. Vroeger leefden er reuzenegels die zo groot werden als een kleine hond. Wat weten we over deze, nu uitgestorven dieren?

Onderdeel van:

Lang, lang geleden…

Met ‘vroeger’ hebben we het over de tijd voordat de eerste mensachtigen ontstonden, ongeveer 8 miljoen jaar geleden. In die tijd stond de zeespiegel veel hoger waardoor grote delen van het landoppervlak onder water stonden en er veel eilanden ontstonden. Zo ook in Zuid-Italië, op Gargano waar de reuzenhaaregel leefde. De vorming van dit eiland vond plaats op een ingewikkelde manier. Eerst lag de hele Middellandse Zee een tijd droog en er ontstonden zompige zoutvlakten. Later stroomde het zeewater via de Straat van Gibraltar weer naar binnen en werd Gargano  uiteindelijk helemaal door water afgesloten van het vasteland. Nergens anders op de wereld kwamen reuzenhaaregels voor.

Het eiland Gargano (rode stip) in Italie, ongeveer 5 miljoen jaar geleden.
(c) George Lyras | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Het eiland Gargano (rode stip) in Italie, ongeveer 5 miljoen jaar geleden.
(c) Youtube I Naturalis | Licentie: Alle rechten voorbehouden

Weet jij het antwoord op de vraag van Alexandra?

Een egel, of toch niet?

De reuzenhaaregel lijkt dan wel op de Europese egel, maar was het ook een echte egel? “Officieel niet”, zegt Alexandra van der Geer, onderzoeker bij Naturalis. “Ze waren nauwer verwant aan de haaregels die nu nog in Zuidoost-Azië leven. Net als deze hadden de reuzenhaaregels ook geen stekels, maar waarschijnlijk wel een soort harde, stugge haren. Daardoor lijken ze wel op een egel.”

Wat is het dan precies voor dier? “De reuzenhaaregel stamt af van een soort spitsmuis, dus eigenlijk zouden we het dier beter de verschrikkelijke spitsmuis moeten noemen”, grapt Alexandra.

 

Haaregel
De grote haaregel uit zuidoost Azië.
Haplochromis | Licentie: CC BY-NC-SA 3.0
De reuzenhaaregel in vergelijking met de Europese egel
De reuzenhaaregel in vergelijking met de Europese egel.
(c) Mauricio Antón | Licentie: Alle rechten voorbehouden
De Europese egel (jong)
De Europese egel (jong)
(c) Alexas_Fotos | Licentie: Pixabay License

Het eiland dat geen eiland meer is...

De reuzenhaaregel is ontstaan door het proces van eilandevolutie. Het werkt hetzelfde als evolutie op het vasteland, maar verloopt sneller en er ontstaan bijzonder opvallende kenmerken. Daartegenover staat dat soorten die zijn ontstaan door eilandevolutie, ook sneller uitsterven. Dat geldt ook voor de reuzenhaaregel. Die is uitgestorven en het eiland Gargano bestaat niet meer. Hoe is dat zo gekomen? “Heel simpel gezegd, was het gewoon pech. Door veranderingen in het klimaat - vanaf ongeveer 3 miljoen jaar geleden - begon de zeespiegel te dalen, waardoor Gargano aan het vasteland van Italië kwam te liggen. Het gevolg was dat concurrenten en roofdieren van het vasteland bij de reuzenhaaregel konden komen, en daar kon het dier weinig weerstand tegen bieden. Het eiland was klein en de populatie dus ook. Het duurde dan waarschijnlijk ook niet lang voordat de soort uitstierf”, vertelt Alexandra.

(c) Youtube I Naturalis | Licentie: Alle rechten voorbehouden

Bekijk hier het antwoord op de vraag waarom reuzenhaaregels zo groot konden worden.

Onderzoek doen aan uitgestorven dieren

De reuzenhaaregel is ontstaan door het proces van eilandevolutie. Het werkt hetzelfde als evolutie op het vasteland, maar verloopt sneller en er ontstaan bijzonder opvallende kenmerken. Daartegenover staat dat soorten die zijn ontstaan door eilandevolutie, ook sneller uitsterven. Dat geldt ook voor de reuzenhaaregel. Die is uitgestorven en het eiland Gargano bestaat niet meer. Hoe is dat zo gekomen? “Heel simpel gezegd, was het gewoon pech. Door veranderingen in het klimaat - vanaf ongeveer 3 miljoen jaar geleden - begon de zeespiegel te dalen, waardoor Gargano aan het vasteland van Italië kwam te liggen. Het gevolg was dat concurrenten zoals ‘echte’ egels en roofdieren zoals vossen van het vasteland bij de reuzenhaaregel konden komen. Het dier kon daar weinig weerstand tegen bieden. Het eiland was klein en de populatie dus ook. Daardoor duurde het waarschijnlijk dan ook niet lang voordat de soort uitstierf”, vertelt Alexandra.

Wist je dat je het skelet van de reuzenhaaregel in de zaal Livescience in Naturalis kunt vinden?