De schitterende blauwe morphovlinder

Manon Laterveer-de Beer, 28 november 2018

De morphovlinder is een blauwe vlinder die rondfladdert in de regenwouden van Midden- en Zuid-Amerika. Strijkt de vlinder neer, dan klapt hij zijn vleugels dicht. De onderzijde van de vleugels hebben een bruine schutkleur. In vlucht valt hij juist op door zijn schitterende blauwe kleur. Hoe komt de vlinder aan deze felblauwe kleur?

Onderdeel van:

Wetenschappelijke naam

Morpho didius

Verspreiding

Peru

Spanwijdte

15 centimeter

Kleuren bij dieren en planten

De meeste dieren en planten danken hun kleuren aan kleurstoffen in hun huid of schil. Ze worden ‘pigmenten’ genoemd. Een wortel is oranje door het pigment caroteen. Je huid is bruin door het pigment melanine. Planten zijn groen door het pigment bladgroen. Pigmenten hebben kleur door met licht te spelen. Zonlicht bestaat uit alle kleuren van de regenboog. Elk pigment doet steeds twee dingen: lichtstralen opnemen of terugkaatsen. Opgenomen kleuren zijn niet zichtbaar, weerkaatste kleuren zijn wel zichtbaar. De wortel houdt alle kleuren vast, maar stuurt oranje zichtbaar terug. Daarom is een wortel oranje. De blauwe morpho krijgt zijn kleur op een andere manier. Hoe zit dat?

Pixabay - Tommileew | Licentie: CC0

Caroteen maakt de wortel oranje.

Petra Sonius | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0

Zie jij de schubben op de vlindervleugel?

Vleugels met schubben

Vlindervleugels dragen schubben die als dakpannen over elkaar heen liggen. De schubben zijn heel kwetsbaar. Veeg je langs een vlindervleugel, dan zitten ze als poeder op je vingers. Nooit doen dus, want dat is schadelijk voor de vlinder. Bij vergroting zijn de schubben zichtbaar. Ze hebben soms dezelfde, soms een verschillende kleur. Samen vormen zij de vleugeltekening.

Onderkant en bovenkant

Met dichtgeklapte vleugels zie je de schutkleuren van de morphovlinder. Die kleuren zijn gemaakt door pigment. De schutkleur beschermt de vlinder tegen roofdieren. Zijn oogvlekken schrikken bovendien vijanden af. Heel anders zit het met de bovenkant van de morphovlinder. Die is flitsend blauw. In plaats van pigment wordt die kleur gemaakt door zogenoemde structuurkleuren. Dat zijn kleuren, veroorzaakt doordat licht op structuren valt en daardoor op verschillende manieren wordt gebroken. Bij de morphovlinder komt die lichtbreking door ribbeltjes en holten in de schubben op de vleugels. Dat maakt de vlinder blauw. Met hun kleur trekken de vlinders vrouwelijke soortgenoten aan en verjagen ze de mannetjes uit hun territorium. De vlinders zijn wel tot een kilometer afstand zichtbaar. Bovendien schrikken de schitterende kleuren roofdieren af.

Onderkant en bovenkant van een mannetje Morpho didius.

Didier Descouens | Licentie: CC BY-SA 4.0

Ook andere dieren doen het

Niet alleen de blauwe morpho krijgt zijn kleur door structuur. Ook veel andere vlinders zoals vuurvlinders, weerschijnvlinders en blauwtjes doen het op die manier. Voor de pauw geldt precies hetzelfde. En een eenvoudig kevertje als het bladhaantje doet er ook aan mee. Blauw komt in de natuur nauwelijks als pigment voor, wel als structuurkleur. Rob de Vos, collectiebeheerder vlinders bij Naturalis, vindt het bijzonder om met vlinders zoals de blauwe morpho te werken. “Gedroogde vlinders met pigment kun je nat maken om ze goed op te zetten,“ vertelt hij. “Dat mag met de blauwe morpho of andere exemplaren met structuurkleuren niet. Waterdamp kan namelijk tussen de ribbeltjes van de schubben opgesloten raken. Dan verdwijnt het mooie metaalblauw en krijg je vlekken. Deze vlinders worden eerst ingevroren voordat we ze opzetten.”