Voortplanting zonder man

Natasja Ouwerling, 29 oktober 2018

Sommige dieren hebben geen partner nodig om jongen te krijgen. De moeders doen het helemaal alleen. Vissen, haaien, kalkoenen, slangen en nog veel meer dieren zijn ertoe in staat. Hoe kan dit? Waarom doen ze dit?

Onderdeel van:

De adelaarsrog zonder vader

In Burgers Zoo is in 2014 een adelaarsrog geboren die geen vader heeft. Er zwemmen in het aquarium vier vrouwtjes roggen en twee mannetjes. Iedereen dacht dan ook dat één van de mannetjes de vader was. Maar dat was niet zo! Wat was hier aan de hand? Wetenschapper onderzochten het jong dat na drie dagen overleed. Het jong had alleen de eigenschappen van zijn moeder. Het had geen vader, de vrouwtjes rog had zich ongeslachtelijk voortgeplant. Ze heeft niet met een mannetje gepaard, dit verschijnsel heet ook wel parthenogenese.

 

Vrouwtjes leggen vaak spontaan eieren of baren jongen. Deze jongen zijn meestal ook alleen maar vrouwtjes en zelden mannetjes. Vrouwtjes planten zich niet altijd voort zonder een man, maar meestal met een man, door geslachtelijke voortplanting. Wetenschappers weten nog niet precies waardoor en onder welke omstandigheden dieren jongen krijgen zonder vader.

 

Honingbij (Apis mellifera)
Licentie: CC BY-SA 3.0
Honingbij (Apis mellifera)

Bijen, wespen en mieren

Bijen, wespen en mieren zijn goede voorbeelden van dieren die zich op deze manier voortplanten. Wel is er bij de bijen, wespen en mieren iets bijzonders aan de hand. Uit de onbevruchte eieren die vrouwtjes leggen komen alleen maar mannetjes. Uit de bevruchte eieren komen alleen maar vrouwtjes. Zo vormen zich nieuwe bijenvolken. Als door een noodlot alle werksters sterven, vliegen de darren uit als ze nog niet gepaard hebben. Er zijn dan genoeg darren om een koningin te bevruchten om erfelijke eigenschappen van het vorige bijenvolk over te dragen aan een nieuw volk.

Wist je dat: Sommige dieren zich altijd ongeslachtelijk voortplanten, zoals raderdiertjes?

Raderdiertje (Rotifer Notholca)
Raderdiertje (Rotifer Notholca)
Licentie: CC BY-SA 4.0

Is parthenogenese wel handig?

Er zijn voordelen en nadelen aan de ongeslachtelijke voortplanting voor dieren. De vrouwtjes hoeven geen sekspartner te vinden om nakomelingen te krijgen en dat scheelt veel tijd en energie. Een ander voordeel is dat met deze vorm van voortplanting twee keer zoveel dieren voortbrengt. Dit komt doordat er jongen zonder vader worden geboren. Vrouwtjes hoeven dus niet op zoek te gaan naar een man om jongen te krijgen, waardoor hun aantal sneller toeneemt.

Een belangrijk nadeel van deze vorm van voortplanting is dat alle nakomelingen volkomen gelijk zijn. Dat wil zeggen dat alle jongen eigenlijk klonen van elkaar zijn. Er is dus bijna geen verschil tussen de nakomelingen en dit kan later problemen opleveren. De jongen hebben gelijk dezelfde sterke en zwakke kanten van hun moeder gekregen. Als er bijvoorbeeld jongen worden geboren die korte poten hebben dan zijn ze niet snel genoeg om aan een roofdier te ontsnappen. Ze zullen dan allemaal sterven. Het is belangrijk dat niet alle jongen van een soort alleen via ongeslachtelijke voortplanting worden geboren, de kans op uitsterven is dan aanmerkelijk kleiner.

 

Renhagedissen (C. inornatus, C. neomexicanus, C. tigris)
Alistair J. Cullum | Licentie: CC BY-SA 4.0
Renhagedissen

Bedenk nog een voordeel of nadeel van voortplanten zonder mannetje.

Ook interessant