Tim Schuring | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Varven, een modderig stukje wetenschap
In het midden van een meer drijft een vlot. Voorzichtig laten wetenschappers vanaf het vlot een grote buis in het water zakken, helemaal naar de bodem van het meer. Want daar ligt een schat aan informatie over de ijstijd. Een schat opgeslagen in… modder.
Eén van de wetenschappers die regelmatig op zo’n vlot staat is Wim Hoek van de Universiteit Utrecht. Hij vertelt ons hoe modder ons iets over de ijstijd leert.
Onderdeel van:
Tim Schuring | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Wim Hoek in oude kleren op het vlot
Dat omhooghalen van modder, is dat een modderig klusje?
“Grappig dat je dat zegt. Modderig: ja. Leuk: ja! Sommige mensen dragen pakken tijdens hun werk, maar onze werkkleding is een oude broek.
Maar het is zo leuk, omdat je letterlijk het verleden omhoog haalt. We maken de lange plastic buizen met de modder erin (de boorkernen) open in het lab. Daar zie je dan iets dat niemand ooit eerder heeft gezien, omdat het al die tijd op de bodem van een meer lag. Het mooiste is wanneer er varven te zien zijn.”
Varven?
“Varven zijn dunne laagjes sediment op de bodem van een meer. Elk laagje is in één jaar afgezet. Ze ontstaan door verschillen tussen jaargetijden. In de winter is zo’n meer bedekt met een laag ijs. Het water daaronder staat dan stil. Dan zinkt al het fijne materiaal dat in het water zweeft, ook kleine, dode beestjes, naar de bodem. Maar in de lente stroomt er smeltwater naar het meer. Dat water neemt veel zand met zich mee dat ook naar de bodem van het meer zakt. Die korrels zijn een stuk groter dan het fijne materiaal uit de winter. Zo krijg je dus elk jaar één laagje modder, dat begint met grove korrels en overgaat in fijne korrels.”
Gary Rogers | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
Boorkernen zijn soms erg lang!
Wim Hoek | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Zo ziet een opengemaakte boorkern met varven eruit
Wat is er zo interessant aan varven?
“Je kunt echt jaar voor jaar terugkijken in het verleden. We beginnen bovenaan, in het laagje dat dit jaar is afgezet. Dan kun je terugtellen tot bijvoorbeeld je geboortejaar, om te zien wat er in dat jaar rond het meer is gebeurd. Of we gaan helemaal terug naar de ijstijd.
Wat we dan zien? Vulkaanuitbarstingen bijvoorbeeld! Toen de vulkaan Eyjafjallajökull in IJsland in 2010 uitbarstte, kwam er in veel meertjes wat as terecht. Die as vinden we nu terug als een dun zwart laagje in een varve uit 2010.
We zien ook welke planten er tijdens de ijstijd rond een meertje groeiden. De wind blaast stuifmeelkorrels van de oevers het meertje in.”
Wim Hoek | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Wim Hoek en zijn collega’s bekijken vrolijk de varven in het lab
Hoe zijn klimaatveranderingen in de varven te zien?
“Als het klimaat kouder is, is er in de lente ook meer smeltwater en komt er dus meer zand het meertje binnen. De varven zijn dan dikker. Koude perioden binnen een ijstijd heten stadialen. De warme perioden zijn de interstadialen. Het was in de ijstijd dus niet alleen maar ijskoud!”