Een nieuw soort garnaal

Maartje Kijne, 31 december 2018

Je zal maar stage lopen bij Naturalis en een nieuwe soort ontdekken. Werner de Gier studeerde biologie in Leiden en hielp garnalenexpert Dr. Charles Fransen met zijn onderzoek. Samen ontdekten ze twee nieuwe garnalen. Een interview met Werner.

Hoe voelt het om een nieuwe soort te ontdekken?

Geweldig! Eerst moest ik de namen van de nieuwe garnalen geheim houden. Onderzoekers die iets ontdekken, schrijven daar eerst een artikel over. Pas als dat artikel in een wetenschappelijk tijdschrift staat, maken ze hun ontdekking bekend. We vierden de bekendmaking van de nieuwe soorten met taart. Voor Charles was het trouwens minder bijzonder dan voor mij. Hij heeft namelijk al veel garnalen ontdekt. Nieuwe soorten beschrijven is zijn dagelijkse werk.

Tane Sinclair-Taylor | Licentie: Alle rechten voorbehouden
Dr. Charles Fransen in actie onder water
Albert Kok, Wikimedia Commons | Licentie: CC BY-SA 3.0
Zakpijpen (Halocynthia papillosa)

Hoe ontdekten jullie de nieuwe garnalensoorten?

Het begon met een expeditie naar Indonesië. Charles verzamelde daar garnalen. Hij dook tussen de koraalriffen en keek in de zakpijpen die daar leven. Zakpijpen zijn dieren die hol zijn van binnen. Ze hebben een opening waar water in- en uitstroomt. In de holte leven kleine garnaaltjes. Charles haalde de piepkleine garnaaltjes uit zakpijpen en deed ze in potjes met alcohol. Die potjes nam hij mee naar Naturalis. Daar stonden ze op zijn bureau. Hij had nog geen tijd gehad om ze te beschrijven. Toen ik in 2016 stage liep, mocht ik hem helpen. Onder de microscoop zagen we dat twee garnalen er anders uitzagen dan de rest.

Waar zagen jullie aan dat het nieuwe soorten waren?

De ene garnaal had harige pootjes. Dat viel op. We vernoemden hem naar de Hobbit, Bilbo Baggins. Dat is een personage met harige voeten uit het verhaal van schrijver Tolkien. De garnaal heet nu Odontonia bagginsi, de ‘hobbit-garnaal’. Van de andere garnaal zagen de einden van de pootjes, zeg maar nageltjes, er anders uit. De vorm van de nageltjes heeft waarschijnlijk te maken met de gastheer (de soort zakpijp) waarin ze leven. Die garnaal hebben we Odontonia plurellicola genoemd. ‘Cola’ betekent ‘levend in’ in Latijn, de taal van de wetenschap. ‘Plurella’ is de naam van het zakpijp-geslacht. Hij heet dus ‘Odontonia levend in Plurella’.

Franz Anthony, https://zookeys.pensoft.net/articles.php?id=25277 | Licentie: CC BY 4.0
Odontonia bagginsi, de hobbit-garnaal

Waar zijn de harige pootjes van hobbit-garnalen handig voor?

We weten het niet. Er zijn wel wat ideeën over, maar niemand weet het zeker. Misschien vangen ze er kleine voedseldeeltjes mee? Misschien halen ze er slijm van de zakpijp mee weg? Dit is puur giswerk, hoor. Ze zijn in ieder geval niet bedoeld om de pootjes warm te houden, want het zijn koudbloedige dieren.

Werner bij de microscoop (links) en Werner met een tekening van de harige pootjes van de hobbit-garnaal.
Naturalis Biodiversity Center | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0

Waarom is het belangrijk om soorten te beschrijven?

Het ontdekken en beschrijven van soorten is de eerste stap naar natuurbehoud. Soorten zijn alleen te beschermen als hun bestaan en behoeftes bekend zijn. Deze garnalen hebben zakpijpen nodig. Ook geeft elke soort inzicht in de stamboom van het leven. Hoe zijn soorten ooit uit elkaar ontstaan? Dat willen biologen begrijpen.

Naturalis Biodiversity Center | Licentie: CC BY-NC-SA 4.0
Biologen vergelijken de vorm en het DNA van soorten met elkaar.

Nog een laatste vraag: waar is de hobbit-garnaal nu?

Hij is nu nog in Naturalis, maar vertrekt straks naar Indonesië. De afspraak met Indonesië is dat holotypen in het eigen land bewaard worden. Vandaag komt een dame uit Indonesië het potje met de garnaal ophalen. Ik hoop de garnaal daar nog eens op te zoeken. Dat zou leuk zijn.